Hebben we documentaires nodig om ons gevoel voor rechtvaardigheid weer aan te scherpen? Blijkbaar wel, blijkt uit Making a Murderer.
‘Iemand moest Josef K. belasterd hebben, want zonder dat hij iets kwaads gedaan had, werd hij op een morgen gearresteerd.’ De openingszin van Het Proces van Franz Kafka flitste de afgelopen week meermaals door mijn hoofd, niet het minst omdat ik verslingerd ben geraakt aan de ophefmakende Netflix-documentaire Making a Murderer. Tien jaar lang volgden documentairemakers Laura Ricciardi en Moira Demos de van verkrachting en moord beschuldigde Steven Avery. Aanvankelijk begint het hoopgevend: na achttien jaar komt Avery vrij uit de gevangenis nadat een DNA-test hem vrijpleit. Blijdschap alom bij de familie, en de gerehabiliteerde Avery wordt een volksheld. Zeer tegen de zin van de lokale politie, die op haar beurt een proces aan haar broek krijgt: haar (moedwillige?) nalatigheid kan Avery miljoenen dollars aan compensatie opleveren.
Maar wanneer Avery de laatste persoon blijkt te zijn die een vermiste vrouw heeft gezien, ziet de sheriff zijn kans op wraak. Avery, beschuldigd van moord en foltering, wordt opnieuw de speelbal van de rechtspraak. Als kijker val je van de enige verbazing in de andere, en de documentairemakers bespelen met diabolisch genoegen je gevoelens. Is Avery een gewiekste moordenaar, of is hij net het slachtoffer van een sluw complot?
Making a Murderer deed me denken aan die andere documentaire, over The West Memphis Three, waarin drie minderjarige jongeren tot levenslang worden veroordeeld nadat ze beschuldigd worden van een satanisch geïnspireerde moord. Ook bij hen word je rechtvaardigheidsgevoel danig op de proef gesteld, en in beide gevallen gaat het om de ideale zondebokken. Avery is een marginaal in de gemeenschap – een handelaar in tweedehandswagens die op een schroothoop woont – en de drie jongeren werden gewantrouwd omdat ze een voorliefde hadden voor metal, wat, zoals iedereen weet, de lijfmuziek van de duivel is. Mensen die aan de rand van de maatschappij staan, die zich niet zomaar willen aanpassen aan de heersende zeden, jongeren die liever stilletjes in een hoekje donkere tekeningen maken dan uitbundig mee te huilen met de footballfans: wie niet in het rijtje meeloopt, is al bij voorbaat verdacht.
Making a Murderer moet wel met een korrel zout genomen worden. De documentairemakers maken soms bedenkelijke keuzes. Zo wordt extra bewijsmateriaal tegen Avery niet in beeld gebracht, en bezondigen ze zich zelf aan spektakelzucht wanneer de openbare aanklager moet aftreden na een sexting-schandaal. Toch mag de dvd-box binnenkort in de bus van enkele ministers en liberale burgemeesters vallen: het vermoeden van onschuld wordt de laatste tijd danig met de voeten getreden. Zelfs in die mate dat ik me bij Josef K. al lang geen blanke Praagse man meer voorstel.
Roderik Six
We wensen enkele burgemeesters de dvd-box van Making a Murderer toe.
