De Duitse ex-kanselier Helmut Kohl is aangeschoten wild. Het schandaal rond de financiering van zijn politieke netwerk dijde in het weekend nog verder uit en zorgt voor een pijnlijke fin de carrière.

Half december debatteerde de Duitse Bondsdag over het eventueel vervolgen van parlementslid Helmut Kohl. Toen de kakofonie een hoogtepunt bereikte, griste Kohl naar zijn microfoon en brulde: Jetzt hören Sie zu! Eén, twee seconden hing er een geladen stilte in de zaal. Dan steeg er gejoel en hoongelach op. Voor Helmut Kohl, 69, een kwarteeuw CDU-bestuurder en 16 jaar lang kanselier van de derde industriestaat ter wereld, was het toen afgelopen. De “naoorlogse Bismarck” ( Die Süddeutsche Zeitung) en de “Vader des Vaderlands” (concurrent Die Welt) bleek een politiek lijk.

De oorzaak? Een smeergeldaffaire uit 1991. Toen kregen Kohls vertrouweling Horst Weyrauch en CDU-penningmeester Walther Leisler Kiep in Zwitserland één miljoen mark van Karlheinz Schreiber. Deze wapenhandelaar had even voordien met het imprimatur van de regering-Kohl 36 tanks aan Saudi-Arabië verpatst. November vorig jaar nam het Duitse gerecht de CDU’ers goed in de tang. Zij bekenden dat het hun gewoonte was dergelijke giften op afzonderlijke rekeningen te boeken. Neen, het geld kwam nooit in de partijboekhouding. Ja, het ging naar campagnes, vooral naar CDU-afdelingen. En de man die aan de touwtjes trok, heette Helmut Kohl. De vroegere kanselier had met de dubieuze inkomsten vrienden in de partij gemaakt, vijanden gekraakt.

KOHL KAPUTT

Kohl ontkende in de krant Bild am Sonntag dat hij ook maar één mark voor zichzelf of voor zijn partij had gekregen. Van Schreiders gift? Nooit van gehoord. De wapenhandelaar zelf? Alleen vaag ooit iets over opgevangen. Het verhaal kreeg een ware Agusta-dimensie toen Kohl als een wildeman om zich heen ging schoppen binnen de partij. Hij probeerde tevergeefs zijn oude kompanen, wiens secretariaten en campagnes hij jarenlang had gefinancierd, achter zich te krijgen. Zij gaven niet thuis. De socialistische kanselier Gerhard Schröder liep op zijn tandvlees, verloor deelstaat na deelstaat en als de CDU in Nordrhein-Westfalen en Schleswig-Holstein kon winnen, mocht de SPD’er zijn federale coalitie mooi vergeten. De affaire-Kohl kwam dus zeer ongelegen en voor de christen-democraten werd hun ex-baas plots drager van de pest, cholera en tyfus tegelijkertijd.

Begin december stootte een Zwitsers onderzoek op de affaire. Bij de overname door het Franse Elf Aquitaine van de Duitse Leuna-raffinaderij zou de CDU opnieuw gespekt zijn. Kohls financieel netwerk werd met schrikbarende snelheid ontrafeld. Half december zat hij in het nauw. Hij eiste en kreeg zendtijd op de ZDF om de natie een bekentenis voor te lezen.

Tussen 1993 en 1998 had hij anderhalf tot twee miljoen mark ontvangen, maar geen pfennig voor zich gehouden. Waar het geld vandaan kwam? Kohl was een man van eer en die noemen geen namen. De vlucht vooruit betekende meteen de scheiding met de CDU. Secretaris-generaal Angela Merkel zette Kohl met verbazingwekkende snelheid bij het grof huisvuil. Justitie mocht van haar partij een officieel onderzoek naar Kohls geheim netwerk beginnen en het weekblad Der Spiegel kopte meteen “Kohl kaputt”.

De affaire is het dramatische sluitstuk van een van de meest merkwaardige politieke carrières in Duitsland. Aan Kohl, afkomstig uit een geslacht van boeren en met een belastingambtenaar als pa, kleefde geen enkele oorlogssmet. Vlak voor de capitulatie was hij met zijn klas vanuit Ludwigshafen naar Beieren gestuurd om er de luchtafweer te bemannen. Voordat zijn eenheid van pubers één schot had gelost, bleek alles voorbij.

Aan het gymnasium en later aan de universiteit – afdeling geschiedenis – ontpopt de jongeman zich vreemd genoeg als een papenvreter. Hij is lid van de lokale CDU maar valt voortdurend over de macht van de clerus en vooral de verwevenheid tussen kerk en politiek. Zijn studie betaalt Kohl overigens met allerhande baantjes: in een cementfabriek, een benzinestation, brouwerij en steenslijperij.

DE BOND ZONDER NAAM ZEGT BEDANKT

De gemeenteraad van Ludwigshafen blijkt voor de politicus in spe een uitstekende school. Hij leert hoe belangrijk hondstrouwe vazallen zijn, krijgt de alchemie onder de knie om altijd meerderheden aan te spreken en te appelleren aan het gezonde verstand van de Duitser die het leven bekijkt over een pul bier. De kerk laat hij voortaan met rust en Kohl begint aan een snelle mars door de instellingen. Hij wordt lid van het parlement van de deelstaat Rheinland-Pfalz, fractievoorzitter van die vergadering, lokaal minister-president. Kohl, dan pas 43, profiteert van de relatieve bloedarmoede in zijn partij. De oorlog decimeerde het ras van onbesproken politici van christelijke signatuur.

Toch lijkt Baas Ganzendonk van een deelstaat het hoogst bereikbare voor de logge, intellectueel niet erg hoogstaande Kohl. In een onbewaakt ogenblik laat de Beierse CSU-leider Franz Josef Strauss zich ontvallen dat hij hem “totaal onbekwaam” acht voor méér. “Hij zal nooit kanselier worden. Hij heeft er niet het karakter voor, noch de geestelijke of politieke kwaliteiten. Hij mist alles voor die job.” Kohl profileert zich in die dagen tegen de SPD, een partij van verfijnde denkers, geprezen door de media, vertroeteld door de intelligentsia. De ideologie van Kohl lijkt tegenover hun discours een collage van spreuken en kreten waarvoor de Bond zonder Naam zich zou schamen. De media zien geen brood in de kleffe retoriek en de kleurloze politiek van de CDU’er maar dat laat Kohl koud want hij richt zich rechtstreeks tot zijn kiezer. Op pensenkermissen, op massabijeenkomsten van de partij en andere braderijen. In de Kneipe staat dan de gemoedelijke Helmut Kohl, een Duitser als alle andere tooghangers die hij zalft en geruststelt.

Die aanpak loont. Kohl wordt ongemeen populair en dat levert hem ten slotte toch het kanselierschap op. Als regeringsleider blundert hij geregeld. Zo vergelijkt hij Mikhail Gorbatsjov eens met Josef Goebbels of sleept Ronald Reagan mee naar graven van SS-officieren. Dat levert mooie koppen en felle politieke debatten op, maar de kiezer ligt daar niet wakker van. Die ziet Kohl als zijn gelijke: betrouwbaar, hardwerkend en plichtsgetrouw. Hoe meer heisa over zijn figuur, hoe meer gore moppen over de houten Klaas, hoe verder Helmut Kohl in zijn rol groeit. Zelfs een smeergeldaffaire (de zaak-Flick) overleeft hij probleemloos.

In de CDU zet hij met enkele getrouwen een fijnmazig netwerk op, dat hij – zoals later blijkt – laat draaien op occulte financiële bronnen. Challengers uit allerhande partijcenakels draait hij vakkundig en zonder veel mededogen de nek om. Kohl regeert de partij als een verlicht despoot. Dan komt de hereniging. Kohl voert die sneller dan voorzien door en eist daarmee voor zichzelf een plaats op in de wereldgeschiedenis.

KOHLS ZIJN UIT PRODUCTIE GENOMEN

Dat hij daarmee de machtige machine van het Wirtschaftswunder stillegt en de Duitse economie onder curatele zet, is zijn zaak niet. Winst bij de volgende verkiezingen, daar haalt hij zijn legitimatie. Alleen kniesoren als een Rudolf Augstein, de legendarische stichter van Der Spiegel, durven dan nog te roepen dat Kohl veel te snel ging en vooral: niet anders kon omdat hij naar de pijpen van de Verenigde Staten moest dansen. Na de hereniging blijkt Helmut Kohl gewoon onaantastbaar. De kluns is nu een staatsman die in Europa amper zijns gelijke kent en hij kan er zelfs de euro doordrukken. Tot Schröder na een eindeloze serie SPD-nederlagen het tij keert en de kanselier tot gewoon parlementslid degradeert.

Het type politicus als Kohl, maar ook Jean-Luc Dehaene of Ruud Lubbers, is uit productie genomen. Zij lieten Gods water over Gods akker vloeien, bedachten geen ingewikkelde theorieën over de samenleving, ontwierpen geen hoogtechnologische modellen voor de moderne maatschappij. Zij beheerden de staat en draaiden in achterkamers compromissen in mekaar voor problemen die zich hic et nunc aandienden.

Dit soort Machers ging ’s zondags naar de kerk en het voetbal, dronk grote pinten en verhief een aangeboren onhandigheid – sommigen noemen het ronduit boersheid – tot het meest effectieve wapen in het verwerven van de volksgunst. De meest Duitse van alle Duitsers was daar een onbetwistbaar meester in. Tot hij pijnlijk besefte dat iconen ook maar een beperkte levensduur kennen. Na inquisities in Italië, schandalen in Frankrijk, Spanje, Nederland of België, was het gewoon hybris te denken dat Helmut Kohl ongestraft met zijn verleden kon wegkomen.

Jos Grobben