Rik Van Cauwelaert
Meteen nadat de Franse televisiezenders het nieuws hadden rondgestraald dat de extreem-rechtse kandidaat Jean-Marie Le Pen de socialistische premier Lionel Jospin uit de tweede ronde van de Franse presidentsverkiezingen had geduwd, begon de grote introspectie. Want voor het eerst in de Franse geschiedenis neemt een extreem-rechtse kandidaat deel aan de tweede ronde van de presidentsverkiezingen. ‘Het hart van de republiek bloedt’, weende een commentator.
Op 5 mei treedt die Le Pen dus in het strijdperk tegen president Jacques Chirac. Weliswaar met een volgens de opiniepeilers onoverbrugbare achterstand. Al zullen ze in Frankrijk met die voorspelling wel uitkijken. Enkele maanden geleden werd Le Pen nog politiek dood verklaard. De leider van het Front National vond slechts op de valreep de nodige handtekeningen om zijn kandidatuur voor het presidentschap officieel voor te dragen. Vandaag staat de 73-jarige voorman er opnieuw, blakend van een voor zijn tegenstanders stuitende gezondheid.
Reken maar dat de spin doctors en partijstrategen zich in de Parijse hoofdkwartieren nu de blaren werken, niet alleen met het oog op de komende tweede ronde, maar ook voor de Franse parlementsverkiezingen die in juni volgen.
Want het is ze daar in Parijs een volkomen raadsel wat er nu precies is misgelopen. Waar is de republiek ontspoord? Vanwaar dat grote misverstand tussen de kiezers en de leiding van het land? Wat mankeert er aan het linkse, het centristische, het centrum-rechtse discours? Moet links zich opnieuw verenigen in één breed front? Want dat laatste was wat de tienduizenden, die zondagavond in Parijs en andere Franse steden tegen zichzelf liepen te betogen, leken te eisen.
Al die debatten vertoonden trouwens een treffende gelijkenis met die in Oostenrijk na de doorbraak van Jörg Haider, en die in Nederland na de spectaculaire opkomst van Pim Fortuyn en Leefbaar Nederland bij de jongste gemeenteraadsverkiezingen. En de meeste analyses stemden perfect overeen met wat we hier in Vlaanderen na elke nieuwe electorale klim van het Vlaams Blok te lezen krijgen.
Ook al eindigde hij in de eerste ronde op een aantal lengten van Chirac, toch hield Le Pen zondagavond alvast een zegediscours dat opbolde van de grote sentimenten. Hij had het over ‘La France’ ? er reden net geen helmboswuivende gardes républicaines door het beeld ?, over Jeanne d’Arc, de euro-mondialisering die Frankrijk klein houdt, de zorg voor de kleine man, de verstotelingen, die hij, Le Pen, een goed hart toedraagt. En hij kaapte terloops een passage uit een pauselijke missive.
Le Pen werd gesopt en gekookt in de oude Union de Défense des Commer-çants et Artisans van Pierre Poujade ? in L’Express nooit anders dan Poujadolf genoemd. Hij zat tijdens de 4e republiek voor de UDCA in de Kamer en kent bijgevolg de politieke Dictionnaire des idées reçues van populistisch extreem-rechts uit het hoofd. Hij stond erbij toen Poujade de socialist Pierre Mendès-France aanviel omdat die tijdens een officiële receptie melk had gedronken. Een incivieke daad, volgens Poujade, waarmee Mendès-France, van joodse origine, ‘Frankrijk, land van wijn en champagne’ wilde treffen.
Maar in tegenstelling tot wat de nerveuze televisiebeelden zondagavond leken te suggereren, hebben de Fransen op geen enkele manier Le Pen op het schild gehesen ? amper zeventien procent van de trouwens matig opgekomen kiezers steunde hem. Het waren de andere kandidaten, Chirac en Jospin voorop, die de voorbije weken en maanden ondermaats zijn gebleven. Ondanks hun platvloerse betogen over veiligheid konden zij op geen enkel moment het wantrouwen ? om niet te zeggen het misprijzen ? van hun kiezers in de politiek en de politici wegwerken.
Ook in België werd dat wantrouwen nog lang niet weggenomen. Wetstraatbewoners, zowel van meerderheid als van oppositie, die aan hun pre-electorale rondgang zijn begonnen, beweren nu al hun hart vast te houden voor wat in 2003 komen zal.
Het onvermogen van de overheid als gevolg van Europese dwang om een bedrijf als Sabena te redden, of om de veiligheid te garanderen, de snelle ontsporingen van projecten als de zorgverzekering… dat alles heeft het geloof van de burgers in de macht en de kunde van de politiek volkomen ondergraven. Alleen populisten als Steve Stevaert, die het laten voorkomen alsof zij buiten de politiek staan, vinden ? voorlopig nog ? genade.
De Vlaamse en federale regeringen, gedreven door een onstuitbare hervormingsdrang, hakken van de weeromstuit als wilde boskabouters in op de bestaande kieswetgeving. De rechtstreekse verkiezing van de burgemeester, nieuwe kiesdistricten, kiesdrempels, het hele arsenaal wordt naar buiten gerold.
Bij de VLD, de grootste partij in de paars-groene coalitie, trachten ze de komst van een aantal op drift geraakte oud-CVP’ers, voormalige ID21’ers en ex-VU’ers te verkopen als een bonafide politieke verruiming. In de hoop de weerspannige kiezer in de pas te krijgen en zodoende de meerderheid overeind te houden. Alleen, die Vlaamse kiezer heeft, net als de Franse, de Nederlandse en Oostenrijkse, de onhebbelijke neiging om al die uitgekiende plannen naast zich neer te leggen.
