Aan de vijftigjarige oorlog tussen Israëli’s en Palestijnen kan eerst dan een eind komen wanneer de logica van de IJzeren Muur wordt doorbroken. Een nieuwe generatie historici maakt daar nu een begin mee.
Begin december organiseerde een Israëlische groep een fundraising-evenement voor Teddy Katz. Die jonge historicus had tijdens onderzoek voor zijn thesis ontdekt dat in 1948 een massamoord was gepleegd in Tantura, een dorp in het centrum van Israël waar nu de kibboets Nachsholim ligt. Toen dat vorig jaar in de pers kwam, kreeg Teddy Katz prompt een proces aan zijn broek. De Alexandroni Brigade, die Tantura indertijd veroverde en waarvan de leden dat bloedbad zouden hebben aangericht, beschuldigde hem van laster. Omdat Katz op een kibboets woont, heeft hij het geld niet voor zijn verdediging op dat proces, vandaar de inzameling.
Ook kwam Eilaboen weer in de pers, een dorp in Galilea dat eveneens in de oorlog van 1948 door de Israëli’s veroverd werd. De inwoners werden verjaagd naar Libanon, de kudden geroofd, de huizen geplunderd, en dertien ‘gijzelaars’ doodgeschoten. Eilaboen lag vergeten in de militaire archieven in Israël en bij de VN, de perfecte vergeetput, maar historicus Benny Morris diepte ze daar weer uit op.
Als de zwarte kat van Edgar Allan Poe komt het bezwarende hoofdstuk uit het stichtingsepos van de joodse staat het officiële Israël plagen telkens als dat het minste uitkomt: juist nu de Palestijnse eis op tafel ligt van Recht op terugkeer van die in 1948 met terreur en militair geweld uit hun land, hun dorp en hun huis verjaagde vluchtelingen. Voor de Palestijnen gaat het namelijk over een absoluut en individueel recht, dat geen leider in onderhandelingen zomaar in de plaats van de vluchtelingen kan afstaan: zij hebben allemaal het recht om naar hun oorspronkelijke plaats van herkomst terug te keren, of om daarvoor gecompenseerd te worden.
Voor de Israëli’s bestaat dat recht niet. Niet op formele, juridische gronden want VN-resolutie 194 over de vluchtelingen is een uitspraak van de Algemene Vergadering en heeft dus geen ‘bindend karakter'(zoals de resoluties van de Veiligheidsraad, die door Israël evenmin nagevolgd worden, dat wél hebben). En ook niet op praktische gronden: als de Palestijnse vluchtelingen massaal terugkomen naar Israël, zegt men daar, zal onmiddellijk het joodse karakter van de staat op de helling komen, en daarmee ‘het recht op zelfbeschikking van het joods volk’. De discussie, daarvan kan men zeker zijn, zal de komende maanden pas echt losbarsten. Ze gaat immers, zodra het principe van de ’tweestatenoplossing’ aanvaard is, over de kern van de zaak: hoe tot vrede komen.
TRANSFER EN IJZEREN MUUR
Aan de universiteiten, ook in Israël zelf, is die discussie al begonnen. Een nieuwe generatie historici in Israël heeft zich aan het herschrijven van de geschiedenis gezet. Vooral over 1948 worden daarbij nogal wat potten gebroken, door schrijvers als Ilan Pappé, Tom Segev, Benny Morris en Avi Shlaim in Oxford. Die komen, niet eens verrassend, tot op grote hoogte tot dezelfde conclusies als hun Palestijnse collega’s aan de andere kant van de barricade.
Van Avi Shlaim verscheen pas de paperbackuitgave van zijn geschiedenis van Israël en de Arabieren: The Iron Wall, Israel and the Arab World. Dit is een boek dat, ironisch genoeg, zeer hoopvol eindigt met de verkiezing van Ehud Barak tot premier van Israël in mei 1999, na de regering van Benyamin Netanyahu: ‘Een zonsopgang na drie duistere jaren.’ Avi Shlaim ziet het oude beeld van de IJzeren Muur als kernpunt van het Israëlische probleem. Het beeld is van de ‘revisionistische’ zionistische leider Ze’ev Jabotinsky (1880-1940), de ideoloog van de rechtse zionisten bij uitstek. Die schreef in 1923 dat de joodse staat slechts met de Arabieren – binnen en buiten Palestina – zou kunnen samenleven op voorwaarde dat zij gescheiden werden door een ondoordringbare IJzeren Muur (lees: van bajonetten) die ‘de inboorlingen’ niet konden afbreken.
De geschiedenis van 1948 en de vijftigjarige oorlog die erop volgde stond in het teken van die IJzeren Muur. In twee woorden is dat de kern van het probleem: het veroveren van het land, het beschermen van dat land met de wapens, en het bevolken met de eigen mensen. Dat is de officiële politiek van Ben Goerion tot Benyamin Netanyahu (die IJzeren Muur, dacht Shlaim in 1999, zou worden gesmolten door de glorende zon Ehud Barak). Maar hier staat een ander verhaal tegenover, dat evenzeer deel uitmaakt van de essentie van het probleem.
Dat verhaal vertelt de Palestijnse historicus Nur Masalha in zijn nu voltooide trilogie over de Transfer, dat wil zeggen de uitdrijving van de Palestijnen. ‘Transfer’, als plan of opzet altijd door de weldenkende Israëli’s geloochend – of weggewuifd als hersenspinsel van extremisten – is als rode draad niet weg te denken uit de geschiedenis van de Israëlische oorlogen. Het is de logische tegenhanger van de IJzeren Muur: die staat rond een land dat zo weinig mogelijk ‘inboorlingen’ herbergt. Vandaar de aandacht van de nieuwe historici voor 1948, het jaar van de vele vluchtelingen – 1967 moet nog komen.
Het derde deel van zijn grote werk heet Imperial Israel and the Palestinians, ondertiteld The Politics of Expansion. Daarin behandelt Masalha juist die periode: van de juni-oorlog van 1967 tot nu. De periode van de Bezette Gebieden, de gekoloniseerde Westoever en Gaza-strook, geannexeerd Oost-Jeruzalem, de kolonisten, uiterst rechts en de religieuzen. Dit was de tijd van ‘Groot Israël’, van de Gush Emoenim en de bezetting van Zuid-Libanon. Dit derde deel van de trilogie toont onomstotelijk aan hoe de IJzeren Muur, de Transfer van de Palestijnen, en de kolonisatiepolitiek in de Bezette Gebieden in elkaars verlengde liggen. En hoe, toen de evacuatie van Arabieren uit het gebied met de wapens niet meer politiek verkoopbaar was, daar andere strategieën voor ontwikkeld werden: de kolonies in de bezette gebieden die zowel een religieuze als een politieke invulling konden krijgen, naast de militaire die ze altijd al hadden.
VIJFTIG JAAR OORLOG
Zo komen we uit bij de hedendaagse onderhandelingen en de ingebouwde moeilijkheid om na de voorbije vijftig jaar oorlog en strategieën, ineens een ’totale en finale regeling’ voor het conflict uit te werken in een week of drie, zoals premier Ehud Barak dat beweert te willen, terwijl er nog dagelijks aan weerszijden doden vallen. De Palestijnse leiding kan immers wel wat toegevingen doen over terrein en een paar controleposten, maar ze kan zomaar niet alle problemen uitvegen die alleen door werk op lange termijn opgelost kunnen worden. Zoals dat van het verleden, het recht op terugkeer, de compensaties, de toekomst van de kolonies. De ontvreemding, met alle middelen, van Oost-Jeruzalem, met onder andere de joodse infiltratie in de Arabische wijken van de oude stad, waar Ariël Sharon nu al zijn huis heeft – blijvende stenen provocatie, van het dak tot de vloer behangen met Israëlische vlaggen.
En dan is er nog niet gesproken over een Israëlische erkenning van verantwoordelijkheid, of, het allerlaatste misschien, over excuses. Zulke dingen kunnen er ook niet komen als men gauw-gauw iets wil regelen alvorens de verkiezingen te verliezen, maar ze kunnen wel ingebouwd worden in een proces dat tot uiteindelijke vrede voert. Lucide Israëli’s hoort men zich daar nu al over uitspreken, en de nieuwe historici hebben de discussie ingezet.
Intussen werden de onderhandelingen na Taba afgebroken, ook al hadden ze tot nooit geziene toenadering geleid. Het had geen zin meer, voor Ehud Barak. Die had men, in de hitte van de verkiezingsstrijd tegen Likoed-leider Ariël Sharon, al vreemde dingen horen zeggen: dat hij ‘de jongens naar huis wou brengen’, zoals uit Libanon bijvoorbeeld. Maar een echte verkiezingsoverwinning zat er voor hem toen al niet meer in. Sharon was toch al bezig met de vorming van een regering van nationale eenheid, samen met de partij van Barak.
Nur Masalha: ‘Imperial Israel and the Palestinians’, Pluto Press, Londen, 280 blz., American Book Center, Leuven: 1311 fr.
Avi Shlaim: ‘The Iron Wall’, Norton, Londen, 672 blz. Paperback: American Book Center, Leuven, 1027 fr.
Sus van Elzen
