Godsdienst was het krachtigste bindmiddel om samenlevingen te verenigen, blijkt uit een studie. En daarbij waren mensenoffers heel belangrijk.
Het enorme succes van de moderne mens zit ‘m in structuren om de samenleving te ordenen, zoals politiek en administratie. Om het profitariaat, dat inherent is aan elke vorm van samenleven, aan banden te leggen kwam er politie en justitie. Zonder die structuren zouden we nu als barbaren leven, vergelijkbaar met wat de Islamitische Staat in haar kalifaat (en elders) meent te moeten propageren.
In de context van de heilige strijd die de moderne barbaren van de IS promoten is het ironisch dat Nature onlangs stelde dat godsdienst instrumenteel was in het stimuleren van grootschalige samenwerking. De creatie van goden liet ons toe de overgang te maken van kleinschalige chimpanseeachtige samenlevingen met veel geweld naar structuren met begrip en tolerantie voor ‘vreemdelingen’ (in de betekenis van ‘onbekenden’).
Experimenten met proefpersonen uit geïsoleerd levende gemeenschappen uit alle hoeken van de wereld, die model moesten staan voor primitieve mensenculturen, wezen uit dat de deelnemers bereid waren meer geld te geven aan vreemdelingen als ze tot dezelfde godsdienstige strekking behoorden als zij. Godsdienst zou dus in staat zijn een kleine groep op te tillen naar een dimensie waarin vreemdelingen snel tot het ‘eigen volk’ kunnen behoren.
Daar hoort moraliseren bij (het onderscheid tussen goed en kwaad), alwetendheid (God weet ook wat je in het geniep denkt en doet) en straf (je gaat naar de hel als je de regels niet volgt). Hoe meer hun god moraliseerde, hoe meer geld de proefpersonen aan anderen gaven. Geloof in iets bovennatuurlijks zou dus een krachtig mechanisme zijn geweest om grootschaligheid in onze structuren te stimuleren. Daardoor zou het een evolutionair voordeel gekregen hebben, omdat gestructureerd samenleven de individuele overlevingskansen bevordert.
Godsdienst wordt in de studie gepresenteerd als het krachtigste bindmiddel dat mensengemeenschappen ontwikkelden om individuen samen te brengen in een groot geheel met een gemeenschappelijk doel. Een recenter artikel in Nature gaf een macabere twist aan die conclusie met de vaststelling dat rituele moorden, zoals mensenoffers aan goden, instrumenteel waren in het bestendigen van grootschalige mensenstructuren. De studie kwam tot het ‘oncomfortabele’ besluit dat ‘rituele moorden de mensheid hielpen in de overgang van kleine egalitaire groepen naar grote georganiseerde gemeenschappen’.
Vandaag wordt de sturende rol van godsdienst steeds meer overgenomen door minder moraliserende structuren. Het is ironisch dat net daarom ouderwets volk zijn greep op de wereld meent te moeten verstevigen door een jihad met willekeurige aanvallen op zogenaamde ongelovigen.
DOOR DIRK DRAULANS
Rituele moorden hielpen de mensheid in de overgang van kleine groepen naar grote gemeenschappen.
