“Das Stück mit dem Schiff” in de bedrieglijk eenvoudige grammatika van Pina Bausch.
HET LIJKT haar wel te achtervolgen, maar Pina Bausch wordt dikwijls, misschien al te dikwijls, voor zwartkijker versleten. Naar aanleiding van de komst van haar gezelschap naar deSingel werden de clichés weer bovengehaald. Haar werk gaat over gevoelsarmoede, relatieleed en bittere eenzaamheid, zo was de teneur. Een mens zou haast vergeten dat er bij de vorige, eerder zeldzame passages van het Tanztheater Wuppertal in België (in 1983 en 1991) wel wat af te lachen viel. Toegegeven, er wordt enig gevoel voor cynisme verlangd, maar humor is die Pina beslist niet vreemd. Dat werd met “Das Stück mit dem Schiff”, het werk waarmee ze zopas te gast was, nog maar eens duidelijk. Het asociale burgermannetje met zijn stranddeken, een kussend koppel dat tegelijk een rondedans-zonder-handen uitvoert, de blonde vamp die kwestie van haar versheidsdatum te verlengen haar lichaamsdelen in cellofaan verpakt en vervolgens de basisposities voor het klassieke ballet uitvoert… alleen maaglijders geven hier geen krimp.
“Das Stück mit dem Schiff” is natuurlijk “Café Müller” of “Kontakthof” nog niet, twee stukken die ze zo’n zeventien jaar geleden maakte en waarvan de invloed op de in het begin van de jaren tachtig gegroeide Vlaamse dansgolf niet te onderschatten is. Dat waren beklemmende relatiestudies met veel kreten en gefluister. Overdonderende vormabstrakties van een koreografe die sindsdien het best met de term teatermaker te vatten is. Want om de dans als fysieke beweging gaat het bij haar al lang niet meer.
Met het uit 1993 daterende “Das Stück mit dem Schiff”, dat bij de première twee jaar geleden nog gewoon “Tanzabend I” heette, ligt dat anders. Andere tijden, andere zeden, andere kunstenaar : de produktie is gewoon lichter, niet zo dwingend en bevat spijtig genoeg ook enkele minder geslaagde scènes. Toch volstaat die kritiek niet om het werk af te schieten. Bausch heeft haar beheersing van de indirekte rede, van de onderhuidse en meerduidige boodschap nog verfijnd. Ze past de complexe grammatika van menselijke relaties, ook op het vlak van de perceptie van de toeschouwer, nog altijd met dezelfde bedrieglijke eenvoud toe.
SINT-SEBASTIAAN.
Want niets is wat het lijkt bij Bausch. Het begint al bij het indrukwekkende zandstrand dat haar vaste scenograaf Peter Pabst in “Das Stück mit dem Schiff” neerkieperde. Tegen de achterwand van het podium eindigt het strand in een rotspartij waarop een vissersboot lijkt vastgelopen. Afgezien van alle konnotaties (van aangenaam tot bedreigend) die dit scènebeeld bij de toeschouwer kan oproepen, vormt het in de eerste plaats een natuurlijke en erg aardse drempel voor de akteurs-dansers. Ook in andere stukken van Bausch bijvoorbeeld de enorme waterplas in “Arien” (1979), de omgevallen stenen muur in “Palermo, Palermo” (1989) of het veld kunstanjers in “Nelken” (1982)) is de scenografie meer dan een funktioneel beeld. Het geploeter van de spelers in de zandkuip in “Das Stück mit dem Schiff” onderstreept hun lust- en besluiteloosheid, het zijn volwassen kinderen in een grote zandbak.
Die indruk wordt nog versterkt door een voortdurende opeenstapeling van scènes, een schijnbaar losse nevenschikking van bijzinnen. Er zijn wel een aantal beelden, akties en muziekstukken die terugkeren, herhaald of vervormd worden, maar om die ook als leidmotieven te bestempelen, is des Guten zuviel. Typisch Bausch overigens. Haar stukken sinds “Die sieben Todsünden” een werk uit 1976 dat afgelopen juni nog op het Holland Festival te zien was hebben stuk voor stuk wat van een revue. Geen wonder dat recente stukken “Tanzabend I” of “Tanzabend II” als titel kregen.
Bij Bausch telt niet het deel, wel het geheel. Het is niet de running gag van een man die een vrouw als een koffer bij haar middel draagt die er toe doet. Evenmin het Sint-Sebastiaantje dat met een potlood onophoudelijk hartjes op zijn naakt bovenlichaam tekent en niet zonder enige ironie “ach, liefde” zucht. Het gaat om de som van delen. Gelukkig is het geen wiskunde die Bausch bedrijft, maar wel een levendige vorm van teatermaken. In die zandbak laat de toeschouwer met een zomers genot het zand door zijn vingers glijden.
P. V.
“Das Stück mit dem Schiff” : “ach, liefde”.
