Door de schandalen rond de intercommunales Publifin en Publipart dringt zich een grondig debat op: over de vergoedingen van de bestuurders, maar ook over de waarde en werking van zulke samenwerkingsverbanden tussen gemeenten.
INTERCOMMUNALES worden weleens omschreven als ‘opvanghuizen voor uit de boot gevallen politici’. Maar de politici die er in het bestuur zitten, krijgen een heel aardige vergoeding. Ze hebben veel macht en niemand legt hen iets in de weg: wat wil je nog meer? Het gevolg was dat de intercommunales jarenlang ongehinderd ondoorzichtige structuren konden opzetten om aan elke democratische controle te ontsnappen. En alle gevestigde partijen knepen een oogje dicht, want ze pikten allemaal hun graantje mee. Nu werpen de schandalen rond de intercommunales Publifin en Publipart een smet op de hele politiek.
INTERCOMMUNALES zijn samenwerkingsverbanden tussen gemeenten om nutsvoorzieningen zoals elektriciteit, gas en water te beheren, maar ook zaken als huisvuilverwerking, sociale huisvesting en zelfs crematoria. Tien jaar geleden al kwamen professor Wim Moesen en Kristof De Witte (KU Leuven) tot de conclusie dat die intercommunales, zowel in Vlaanderen als Wallonië, uitgegroeid waren tot een onoverzichtelijk kluwen dat de toets van deugdelijk bestuur nog nauwelijks kon doorstaan.
NU EN DAN zijn er pogingen ondernomen om intercommunales strengere regels op te leggen, maar telkens weer wisten ze zich daaraan te onttrekken. Sommige werden in meer dan één gewest actief, zodat ze door geen enkel gewest nog werden gecontroleerd. Andere richtten nv’s en bvba’s op, die zich niet aan de regels voor intercommunales hoefden te houden. Van alle intergemeentelijke samenwerkingen heeft nog maar 15 procent het statuut van intercommunale, zo werd in 2014 becijferd. De andere 85 procent kan ongestoord zijn gang gaan.
DE KRANT De Standaard citeerde begin deze week enkele klokkenluiders over de normvervaging bij de intercommunales: jaarrekeningen werden opgesmukt, zitpenningen opgestreken zonder de vergaderingen bij te wonen, familieleden aan baantjes geholpen, sterrenrestaurants bezocht, enzovoorts. Bestuurders verloren het algemeen belang uit het oog en gingen zich bezighouden met zaken die ver van hun kerntaak staan. Niemand heeft tot nu toe bijvoorbeeld kunnen uitleggen hoe het komt dat Publipart twee miljoen euro verloor in het debacle van Optima, de Gentse vermogensbank die in een reuk van gesjoemel failliet ging.
HET DEBAT over de intercommunales dreigt te verschuiven naar een discussie over de lucratieve vergoedingen voor de bestuurders. Dat zou een gemiste kans zijn om de misstanden ernstig aan te pakken. Intercommunales zijn uitgegroeid tot belangrijke economische spelers. Volgens zakenkrant De Tijd tellen ze 40.000 werknemers, hebben ze een balanstotaal van 40 miljard euro en boeken ze 1,2 miljard winst. De eerste vraag is of we al die intercommunales nog nodig hebben. Ooit was het tv-kabelnetwerk in handen van intercommunales, nu zorgt Telenet daarvoor. Zijn intercommunales nog het meest geschikt om crematoria open te houden? Of om afval op te halen? Dat zou een eerste toetssteen moeten zijn: bieden de intercommunales de beste dienstverlening tegen de laagste prijs?
ER IS BIJ DE INTERCOMMUNALES een wildgroei aan mandaten. In de raad van bestuur en andere organen van de Oost-Vlaamse intercommunale Farys bijvoorbeeld zitten niet minder dan 188 politici. Dat bevordert het goede bestuur niet, integendeel. Het aantal mandaten zou dus beter worden beperkt. En naar wie moeten die dan gaan: politici of specialisten? Fundamenteler is de vraag of de beleidsterreinen waarop intercommunales actief zijn nog wel op het gemeentelijk niveau thuishoren. Zou het niet beter zijn dat het Vlaams Gewest zich ontfermt over drinkwatervoorziening bijvoorbeeld?
EN DAN ZIJN ER de vergoedingen. Wat is een correcte vergoeding? Zou het niet vanzelfsprekend zijn dat de bestuurders alleen nog worden vergoed als ze ook werkelijk aanwezig zijn op vergaderingen? En is het niet even vanzelfsprekend dat organisaties die werken met publiek geld volledige transparantie geven over alle vergoedingen?
DE GEORGANISEERDE NORMVERVAGING bij de intercommunales brengt een zoveelste slag toe aan de geloofwaardigheid van de politieke kaste. Het minste wat we nu mogen verwachten, is een grondig debat. Dat hoort niet alleen te gaan over de vergoedingen voor de bestuurders, maar ook over het nut van de intercommunales zelf: welke rol hebben de gemeenten vandaag nog te spelen en worden een aantal zaken niet beter op Vlaams niveau geregeld? Veel tijd rest er niet, de gemeenteraadsverkiezingen van 14 oktober 2018 zullen er snel zijn.
EWALD PIRONET is senior writer van Knack.
Bieden de intercommunales de beste dienstverlening tegen de laagste prijs?
