Wie een galsteen laat verbrijzelen, heeft veel kans dat de ingreep enkele jaren later moet worden herhaald. “Je kan beter de galblaas verwijderen, ” vindt professor André Elewaut.

ONDER LEIDING VAN professor André Elewaut verbrijzelde het Universitair Ziekenhuis Gent in de afgelopen jaren zowat het grootste aantal galstenen ter wereld. Alleen in München, waar de techniek van het verbrijzelen een tiental jaren geleden bijgewerkt werd, heeft men nog meer ervaring met deze behandeling.

Zowel nierstenen als galstenen kunnen worden verbrijzeld, maar dat is dan ook het énige wat beide aandoeningen met elkaar gemeen hebben, ook al worden ze in de volksmond vaak met elkaar verward.

Als gastro-enteroloog specializeerde Elewaut zich onder meer in de behandeling van galstenen. “Galstenen komen zeer frekwent voor, vooral bij vrouwen. Op zestigjarige leeftijd heeft ongeveer één vrouw op drie galstenen. Op tachtigjarige leeftijd is dat opgelopen tot bijna de helft (40-45 procent). Er bestaat een duidelijk verschil tussen mannen en vrouwen, maar dat verschil neemt af met het ouder worden. Vòòr de leeftijd van zestig jaar ondervinden vrouwen bijna dubbel zo vaak hinder van galstenen. Na zestig jaar vermindert dat verschil, op tachtigjarige leeftijd hebben even veel mannen als vrouwen galstenen. “

Merkwaardig genoeg doet de aandoening zich in sommige streken van de wereld, bij sommige mensentypes, nog vaker voor dan bij ons. Bij een bepaalde groep Indianen in Noord-Amerika heeft tot 80 procent van de bevolking galstenen. Ook bij de Eskimo’s komt het zeer veel voor. In Canada hebben zelfs blanken van Europese afkomst er meer last van dan wij. Elewaut : “Men denkt dat het iets te maken heeft met voedingsgewoonten. In Canada zijn de winters koud en ze eten daar dan wat steviger : veel vet en veel suiker. Het is bekend dat vegetariërs minder galstenen hebben. Vroeger dacht men dat een vezelrijk dieet groenten, fruit, grof brood de kans op galstenen zou verminderen, maar aan die teorie wordt nu getwijfeld. “

CHOLESTEROL.

Er bestaan verschillende soorten galstenen. In het Verre Oosten, in landen als China, komen dikwijls pigmentgalstenen voor, terwijl het in onze contreien om cholesterolgalstenen gaat. Vaak wordt dan ook verkeerdelijk gedacht dat een teveel aan cholesterol in het bloed galstenen veroorzaakt. “Niks van, ” zegt professor Elewaut, “Iemand met te veel cholesterol in het bloed heeft daarom niet te veel cholesterol in de gal. In de gal bevinden zich drie substanties, die elkaar in evenwicht houden. Wanneer die drie substanties in de juiste koncentratie aanwezig zijn, dan is de cholesterol in oplossing. Bij een onevenwicht te veel cholesterol of te weinig galzuren geraakt de gal overgesatureerd en dat impliceert steenvorming. Het valt te vergelijken met een zoutoplossing (pekel). Als er te veel zout in is, gaat het zout uitkristallizeren en naar de bodem zakken. Hetzelfde doet zich voor met de cholesterol in de gal. “

“Wat gebeurt er nu bij de vrouw ? De vrouwelijke hormonen, oestrogenen, hebben als eigenschap dat zij de cholesterol-excretie in de gal doen verhogen en de galzuurexcretie wat doen verlagen. Bovendien doet het tweede vrouwelijke hormoon, progesteron, de galblaas minder samentrekken. Bij een zwangere vrouw zijn die twee hormonen nog in sterkere mate aanwezig en neemt het risico op galstenen toe. “

Een oude medische wijsheid wil dat galstenen optreden bij mensen die aan de F-eigenschappen beantwoordt : Female, Fertile, Fourty, Fatty en Fair. Anders gezegd : bij blonde, zwaarlijvige veertigjarige vrouwen met kinderen. Elewaut : “Die wijsheid bevat wel waarheid maar klopt toch niet helemaal. Een zwaarlijvig mens heeft vaak een overgesatureerde gal maar daarom nog geen galstenen. Meestal moeten er nog, wat wij nucleërende faktoren noemen, bijkomen : een kern van een mikrobe of een schilfertje dat in de gal terechtkomt, of een te hoge eiwitkoncentratie. “

Het gekke is dat wanneer zich dan bij iemand een galsteen gevormd heeft, dat nog niet hoeft te betekenen dat die persoon er ook problemen mee krijgt. Een meerderheid ondervindt er zelfs helemaal geen last van. Men heeft onderzocht hoe oud stenen waren op het ogenblik dat ze verwijderd moesten worden. Uit dat onderzoek bleek dat de stenen gemiddeld twaalf jaar oud waren toen ze de patiënt pijn bezorgden. Galstenen worden dan ook dikwijls toevallig “ontdekt” bij een routine-onderzoek of wanneer iemand om een heel andere reden een dokter konsulteert. Elewaut : “Ik probeer er bij alle jonge dokters de stelregel in te pompen dat ze van silencieuze galstenen afblijven en dat ze een galsteen maar moeten behandelen als er symptomen zijn. De jongste tijd wordt almaar meer gezondigd tegen deze stelregel. “

Wordt een galsteen dan niet groter en dus gevaarlijker naarmate hij ouder wordt ? “Hij wordt groter en er komen er meer en meer. Galstenen kunnen ook verwikkelingen geven, aanleiding geven tot galsteenkrisissen, bijvoorbeeld. Een dergelijk krisis ontstaat vooral wanneer een galsteen belandt in het kanaaltje dat de galblaas verbindt met de galwegen. Dan wordt de galblaas afgesloten, er onstaat sekretie en de galblaas komt onder spanning, wat hevige pijn veroorzaakt. We zien daarin de belangrijkste oorzaak van galkolieken. Wanneer die toestand blijft duren, kan er een cholecystitis, een ontsteking van de galblaas, optreden die pijnlijk is en behandeld moet worden. “

“Een van de vele andere verwikkelingen van een galsteen is kanker van de galblaas. Gelukkig gebeurt dat zelden, omdat de diagnose altijd te laat wordt gesteld en de patiënt niet meer behandelbaar is. Vaak is de kanker op dat ogenblik al doorgegroeid tot in de lever en die kan een chirurg niet wegnemen. “

“Ondanks alle mogelijke komplikaties van een galsteen, heeft het geen zin om iedereen profylaktisch te opereren. Hoe goed de chirurgie en de anestesie tegenwoordig ook funktioneren, aan een operatie blijft een zekere risico verbonden. Wanneer men alle galstenen zou verwijderen om komplikaties te vermijden, dan zou de gemiddelde levensverwachting van ieder persoon met drie minuten inkorten. Daaruit resulteerde de optie om een galsteen niet te opereren, zolang de patiënt er geen last van heeft. “

SCHOKGOLVEN.

Wanneer iemand zijn galsteen wél voelt, dringt een ingreep zich op. Sinds eind van de jaren tachtig wordt hiervoor in België veelvuldig naar de steenverbrijzelaar getast. België is het land met de hoogste koncentratie steenverbrijzelaars.

Er bestaan verschillende systemen van verbrijzelaars. In het UZ van Gent, bijvoorbeeld, wordt gewerkt met het Piezo-elektrische systeem. De patiënt ligt daarbij op een soort tafel waarin, ter hoogte van de buik, een gat is. Onder die opening bevindt zich water en op de bodem ligt een schaal die bestaat uit heel fijne tegeltjes, Piezo-elektrische kristallen. Door een wisselende elektrische stroom door die kristallen te sturen, ontstaan er schokgolven die door middel van echografie op de galstenen gericht worden. In tegenstelling tot elektro-magnetische schokgolven zijn de schokgolven van de Piezo-elektrische kristallen pijnloos. De patiënt kan op het scherm van de echografie rustig volgen hoe de schokgolven de steen uit elkaar doen spatten en vergruizen.

“Het is een prachtige techniek, ” zegt Elewaut. “Toch zwakten we het verbrijzelen wat af omdat we zagen dat zoveel mensen jaren later opnieuw stenen krijgen. Er is nog geen studie over gemaakt, maar ik denk dat bijna 65 procent na vijf à zeven jaar opnieuw stenen heeft. We kunnen die opnieuw verbrijzelen maar vijf jaar later duiken er weer andere op. Er komt geen einde aan. Als je uitrekent wat dat allemaal kost aan de gemeenschap, dan is dat meer dan een operatie. “

Enkele jaren na de de komst van de steenverbrijzelaar, slaagde men erin om via laparoskopie de galblaas te verwijderen. Bij deze kijkbuisoperatie hoeft de chirurg de buik niet meer open te snijden, maar haalt hij er de galblaas uit langs de navel. Blijkt de steen daarvoor te groot, dan maakt de chirurg hem in de buik kapot met een tang, en verwijdert vervolgens de stukjes. Elewaut : “Het is een onschuldige ingreep. De laparoskopische techniek heeft helemaal de open chirurgie vervangen. Er worden bijna geen galblazen meer op de oude manier geopereerd omdat deze ingreep zo elegant is : de dag nadien loopt de patiënt rond, twee dagen daarna eet hij en de derde dag mag hij naar huis. Bij verbrijzeling moet de patiënt verschillende keren terugkomen en lange tijd medikatie nemen. Na deze operatie is de patiënt meteen van alles verlost. “

RESERVOIR.

Maar kan een mens probleemloos verder leven zonder galblaas ? Elewaut : “In feite is de galblaas een reservoir waarin zich gekoncentreerde gal bevindt. Door te eten, trekt de galblaas samen en ledigt ze zich. De gal komt in de dunne darm terecht waar de digestie plaats heeft. Gal bevordert de digestie, het oplossen van de vetten. Als de galblaas weggenomen is, heb je een kontinue afvloei van gal en niet die grote hoeveelheid op het tijdstip van de maaltijd. Ik raad de mensen altijd aan om de eerste maanden na de operatie op hun voeding te letten, want ze zullen last hebben van een opgeblazen gevoel. Het vraagt alleen maar een beetje aanpassing. “

“Hier ligt een van de grote verschilpunten met de problematiek van de nierstenen. Behalve dat nierstenen een totaal andere scheikundige samenstelling, heel andere oorzaken, andere symptomen en andere verwikkelingen hebben, kunnen we een nier ook niet zomaar wegnemen. Een nier is levensnoodzakelijk. Verbrijzeling blijft dan ook de meest aangewezen behandeling voor nierstenen. Nierstenen komen ook terug, maar we kunnen de patiënt wel een andere levenswijze advizeren. Als de patiënt teveel calcium in het bloed heeft, schrijven we een calcium-arm dieet voor. Voor galsteenpatiënten is dat zeer moelijk. Men heeft geprobeerd om patiënten langdurig te behandelen met galzouten, maar slechts in de helft van de gevallen kon dat recidive voorkomen. Bovendien wordt het een zeer dure onderneming voor wie die medikatie jaar in, jaar uit moet nemen. “

“Merkwaardig genoeg zou het nemen van aspirine een zekere bescherming bieden tegen galstenen, omdat daardoor de eiwitkoncentratie in de gal wat zou verminderen. De patiënt moet wel tamelijk veel aspirine slikken en als gastro-enteroloog heb ik daar toch ook schrik van, omdat we zien dat mensen dan maagzweren krijgen. “

Kortom, een mens kan weinig doen om galstenen te voorkomen ? Elewaut : “Vroeger zeiden de mensen wel eens dat je ’s avonds een glas melk moest drinken. Dat klopt, omdat dat de galblaas nog eens doet samentrekken, iets wat op regelmatige tijdstippen moet gebeuren. Om die reden is lang vasten niet goed. Onder invloed van een streng vermageringsdieet wordt de gal zeer litogeen (oververzadigd). Maar kontinu eten of te veel eten doet de gal evenmin goed. Gewoon, drie maaltijden per dag nemen, dat is prima. “

Jo Blommaert

Stenen verbrijzelen gebeurt met schokgolven en is pijnloos.