Honderd foto’s van Irving Penn : ingenieus afgewogen heerlijkheden.

UITEINDELIJK trouwde Irving Penn met Lisa Fonssagrives. Het was waarschijnlijk een prachtige vrouw, in ieder geval, ze is prachtig op zijn foto’s : smal, met een lange hals en een goddelijk gezicht. Penn heeft haar op die manier beroemd gemaakt. Vergoddelijkt. En omdat hij haar zo mooi vond, heeft hij aan Zweden het land waar ze geboren werd honderd foto’s geschonken. Het is een waardevol geschenk, want Irving Penns beelden zijn ingenieus afgewogen heerlijkheden, zorgzame fotografie, zuiver. In de fotografie is hij het slimste, vriendelijkste en mooiste jongetje van de klas, en hij is de lieveling van de juffrouw.

De honderd foto’s hangen nu in het Antwerpse Museum voor Fotografie en zelfs de mensen die doorgaans weinig voelen voor foto’s raad ik aan om de tentoonstelling te bezoeken, want deze beelden zijn gemaakt om te behagen, om de simpelste dingen te verheffen tot een soort eeuwige schoonheid. De foto’s zijn vaak zo mooi dat ze haast geen foto meer zijn, maar plaatjes. Dit is niet negatief bedoeld, wel nee, het is een uiting van onwennigheid, want wij mensen zijn niet gewoon om met die graad van volmaaktheid om te gaan.

Penn heeft Lisa Fonssagrives dus vergoddelijkt, het is waar, maar dat deed hij in 1972 ook met twee sigarettenpeuken. Die dingen (op een decoratieve manier verschrompeld) lijken op mysterieuze kunstwerken uit de oudheid. Het zijdelingse licht tovert geheimzinnige vormen in de plooien en de barsten van het papier ; de vezels van de filter en de pluisjes van de tabak worden voelbaar en zelfs bij nader toezien ruikbaar. Die foto kon niet anders dan op deze wijze worden gemaakt. Als aan de compositie, de beeldtoon, het licht of aan de inkadering ook maar een honderdste van een millimeter zou worden gewijzigd, dan zou de foto ordinair worden. Foto’s zoals deze lijken simpel, maar eigenlijk zijn ze bijna volmaakt.

Irving Penn is niet zomaar een fotograaf. Hij is een aristocraat. Hij laat zich inspireren door de grote meesters, door Paolo Uccello (voor zijn visie op het perspectief), door Giorgio de Chirico (voor de manier waarop hij voorwerpen in beeld brengt) en door Francisco Goya (voor de elegantie van zijn dramatiek). Hij refereert naar de architectuur en vooral naar Ludwig Mies van der Rohe als hij op zoek gaat naar de grootste zuiverheid in beeld, naar het ultieme weglaten van alle overbodigheden. ?Minder is meer?, vond Mies van der Rohe en dat is ook het devies van Irving Penn.

MUIS.

Hij heeft iets met architectuur. Zijn studio is een tempel, met heldere muren, volmaakte afmetingen, clean en altijd verse lucht. Er ligt geen stofje. Irving Penn maakt zijn foto’s in principe altijd in een studio en met een fototoestel op statief. Hij fotografeert zelden op verplaatsing. Hij neemt geen risico’s. Op verplaatsing maakte hij gebruik van andere studio’s. Hij deed het in Mexico en fotografeerde er de mensen van daar of in Nieuw-Guinea of Marokko.

De honderd foto’s vormen een beperkte keuze uit de zowat 5.000 foto’s die we van hem kennen. Het is zijn keuze. Zijn modefoto’s werden wereldwijd gepubliceerd, voornamelijk in Vogue. Irving Penn benaderde de altijd veranderende mode als een stabilisator. Hij vereeuwigde het meest vergankelijke. Hij fotografeerde een opperhoofd van New Guinea in traditionele klederdracht (een gezicht van klei, haren van gras en kleren van bladeren) niet anders dan de modellen van de grote Franse couturiers. Met een opperste precisie. Waardig.

Hij deelt zijn werk in volgens klassieke thema’s : stilleven, naakt, mode, portret. En in elk van die sectoren was hij een meester. Bij de stillevens zien we een vlieg in beeld, of erger nog, een levende muis. Bij de naakten laat hij een klassieke vormgeving domineren, en bij het maken van portretten weet hij een wonderbaarlijke relatie te kweken tussen het onderwerp en het decor. Het heeft alles te maken met zijn visie op het perspectief. Penn is van oordeel dat het perspectief bij de gewone waarneming veel en veel gecompliceerder is dan dat wat men doorgaans hanteert bij de weergave in de beeldende kunsten. Door handig en minimaal de achtergrond te manipuleren (of te reduceren), krijgt de kijker bij zijn portretfoto’s een soort vervreemdingseffect. Het onderwerp wordt er groter en belangrijker bij.

De honderd foto’s van Irving Penn vormen een belangrijke tentoonstelling in het Museum voor Fotografie. Ook al omdat ze van een uitzonderlijke technische kwaliteit zijn. Penn is weer in de mode. In de vorige decennia werden zijn foto’s eerder gemeden, misschien leken ze toen te schools, te mooi en té klassiek, maar ze zijn terug en het is een blij weerzien.

Johan De Vos

?Irving Penn Photographs?, Museum voor Fotografie, Waalse Kaai 47, Antwerpen, elke dag (behalve maandag) van 10.00-17.00, gratis.

Irving Penn, Woman in Chicken Hat/Lisa Fonssagrives-Penn, New York, 1949 : een goddelijk gezicht.