De laatste Sovjetpresident, Mikhail Gorbatsjov, beschrijft in zijn boek – On my Country and the World – de val van de Muur en van het communisme.

“De Berlijnse Muur is niet in één dag, zelfs niet in één jaar gevallen. De crisis in Oost-Duitsland begon vier jaar eerder en op vele kilometers daarvandaan: door de perestroika en de democratisering in de Sovjet-Unie. En toen de ontevredenheid in Oost-Duitsland aangezwollen was tot een massabeweging, wisten de mensen daar dat mijn politiek – ‘vrijheid van keuze’ – geen propagandaslogan was. Ze wisten dat het Warschaupact geen tanks zou sturen zoals in 1968 toen de Praagse Lente werd onderdrukt. Ze gebruikten hun vrijheid van keuze om de Muur van Berlijn te doen vallen.

Ik heb nooit spijt gehad van mijn beslissing. De wil van het volk trotseren om het tot ondergang gedoemde regime van Erich Honecker te redden, was toch hopeloos geweest. Het gebruik van geweld was op een bloedbad uitgedraaid – tenslotte wilden miljoenen Duitsers in de herfst van 1989 dat hun land herenigd werd – en het had kunnen leiden tot een militaire confrontatie tussen de grootmachten. En zelfs als we dat alles hadden vermeden, dan had een interventie betekend dat ik de basisprincipes van mijn politieke filosofie ontrouw werd. Militair ingrijpen zou het vertrouwen dat toen tussen ons, het Westen en de Verenigde Staten was gegroeid ondermijnen en vitale economische en politieke steun voor de perestroika zou meteen worden afgesneden. Geweld gebruiken betekende dat we op gewone mensen zouden schieten en dat ging en gaat in tegen mijn morele principes. Bovendien zou het spook van de Koude Oorlog weer opstaan en mijn hele politieke positie zou in diskrediet worden gebracht.

In die tijd dacht iedereen zo. Geen enkel lid van het Politburo, geen enkele vertegenwoordiger aan de top van Sovjet-Unie stelde toen voor om in te grijpen.

Niemand zei dat de Sovjettroepen in Oost-Duitsland in staat van paraatheid moesten worden gebracht. Het klopt dat sommige generaals het over die mogelijkheid hadden en dat ze me later publiekelijk verweten dat ik geen tanks had gestuurd. Maar toen, op dat ogenblik, stelde niemand een interventie voor. Ook niet maarschalk Yazov die toen minister van Defensie was en later de staatsgreep zou plegen.

Trouwens: waarvoor zouden we gevochten hebben?

Het communisme, zoals de ontwerpers van de ideologie het zagen, bestond nergens. Niet in Oost-Europa, niet in de Sovjet-Unie. Wat bestond, was Stalin-communisme. Dat systeem had zichzelf doodgelopen en was gedoemd om te verdwijnen. In 1988 al vroeg ik de partij haar monopolie op macht, eigendom en ideologie op te geven. Ik wilde de politieke machtsstructuren die Rusland sinds Stalin hadden geregeerd, opheffen.

Maar toen de principes van glasnost en democratie aansloegen, was niets nog voorspelbaar. Ze gaven de stoot aan de snelle hervormingen in Oost-Europa, maar ik kan niet ontkennen dat diezelfde machten ook de separatisten in de nationale republieken van de Sovjet-Unie aanspoorden. Ik zie vandaag de dag geen bedreiging van de Russische veiligheid als de Oost-Europese landen lid worden van de NAVO. Maar hun – begrijpelijke – afkeer van de ‘grote broer in het Oosten’ is verworden tot een politiek van afwijzing tegen elke relatie met Rusland. Dat is slecht voor Rusland, voor Oost-Europa en voor de wereld.” (Mikhail Gorbatsjov)

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content