Een debutant die er onmiddellijk staat: Jan van Loy schreef met ‘Bankvlees’ een voorbeeldige schelmenroman.
: INFO : Jan van Loy, ‘Bankvlees’, Nijgh & Van Ditmar, Amsterdam, 238 blz., euro 13,95.
Het systeem gebruiken tegen het systeem. Dat is de wapenspreuk van ’twee redelijk gezonde’ werklozen in Bankvlees, het debuut van Jan van Loy (°1964). Bankvlees is de verzamelnaam voor het vleesafval dat bij het versnijden overblijft. En zo is het dat de twee hoofdrolspelers zich voelen: afgesneden van de samenleving die zichzelf toch maar verliest in pseudo-activiteiten.
Vandaar dat ze kiezen voor een guerrilla tegen het systeem: ze weigeren te werken en proberen ondertussen het geld te halen waar het zit. Ze nestelen zich in de welzijnssector. Wanneer een sociaal assistente hen dwingt om te gaan poetsen, verzinnen ze onder het motto ‘vrijheid aan de dweilers’ een list waardoor ze uiteindelijk worden vrijgesteld. Ze bepleiten bij de stedelijke overheid een project voor daklozen en organiseren met het subsidiegeld een barbecue die echter danig ontspoort en zich tegen hen keert. Ze werken samen met een zakkenrolster die hen uiteindelijk op een erg scabreuze manier ook rolt.
Om maar te zeggen dat Van Loy geen moralist is die aan de lezer een simpele boodschap wil verkondigen. Hij hanteert integendeel een sarcastische toon die met schrijnende humor en soepele dialogen op menige maatschappelijke wonde de vinger legt. Kortom, dit is de (veel) betere Herman Brusselmans.
Van Loy laat zich namelijk niet oeverloos op sleeptouw nemen door het eigen metier, maar weet zijn vertellingen knap te doseren en met een verrassende pointe af te ronden. Van Loy is dan ook geen veelschrijver. Hij won ooit met enkele kortverhalen een literaire wedstrijd en publiceerde wat op het internet. Hij is geduldig blijven voort schrijven tot hij er nu dus met een puntgaaf boek meteen staat.
Van Loy’s personages hebben iets met vlees. Ze dromen er weleens van om een biefstuk te zijn in plaats van afgedankt bankvlees. En soms mogen ze proeven van de fijnere vleeswaren en van andere luxe wanneer ze weer eens een gelukte schelmenstreek hebben uitgehaald. Maar even dikwijls krijgen ze het deksel op de neus en moeten ze het stellen met wat restjes.
Van Loy geeft de acht staties van zijn verhaal telkens een titel mee uit de vleessector: van ‘gehakt’ in het begin tot ‘roast’ op het einde. In de finale staat er een lamsgebraad in de oven te sudderen. Het hoofdpersonage heeft inmiddels zijn bekomst van het programmatische nietsdoen en heeft zich van de weeromstuit ontpopt tot een succesvolle bankbediende. Wanneer zijn compagnon hem tracht te chanteren, wordt het even moeilijk. Een rechtstreekse confrontatie tussen hemzelf en de helemaal aan lagerwal geraakte afperser eindigt op een filosofische pointe: ‘Niemand zal ooit aan mij kunnen zien dat ik het niet weet.’ Hij mag zich dan wel voortaan als een geslaagd burger voordoen, maar hij beseft dat hij eigenlijk geen haar is veranderd. Hij wil alleen niet meer lijden aan het leven, zoals zijn spitsbroeder deed, ondanks al diens ronkende praatjes en anarchistisch geposeer.
Van Loy mag niet worden verward met zijn twintig jaar jongere homoniem. Er loopt namelijk nog een andere debutant rond met identiek dezelfde naam die verleden jaar een boekje vol sprookjes pleegde. Het land der dwazen (2003) van deze Jan van Loy (°1984), de benjamin van de Vlaamse letteren, was een nogal vrijblijvende stijloefening in het magisch-realistische genre, met de nadruk op magisch.
De Van Loy van Bankvlees zit duidelijk beter in zijn literaire vel en draait met zijn verhalen ook niet om de pot. Bij hem dus geen vuurwerk van woorden, bij gebrek aan beter, zoals in de boeken van die andere zogenaamde sprookjesvertellers. Van Loy weet waar de klepel hangt. Als hij twee nietsnutten aan het woord laat die de boel willen belazeren, gebeurt dat niet zomaar. De ene oplichter licht zichzelf beentje en eindigt in de goot terwijl de andere een zekere verlichting vindt. Nee, hij ziet niet het licht, maar beseft dat het zonder kameleonstreken nu eenmaal moeilijk leven is. Van ontnuchtering gesproken.
Frank Hellemans
