In de Franse voorsteden komt de emancipatie van migrantenvrouwen stilaan op gang, met hulp van moslimvrouwen uit het moederland.

Veertig jaar na het begin van de arbeidsimmigratie uit Noord-Afrika is in stadszomen van de grote Franse steden een vreemde situatie ontstaan: veel vrouwen zijn minder geëmancipeerd dan een groot deel van hun landgenoten die in het land van herkomst bleven wonen. Een groep Marokkaanse en Algerijnse vrouwen, les Caravanières du Sud, wil het tij doen keren. Samen met de Franse vereniging van Vrouwen Tegen Fundamentalisme gaven ze vorige maand voorlichting in een aantal wijken en voorsteden van Lyon, Saint-Etienne en Grenoble.

Najat Ikhich, van de Marokkaanse Democratische Vrouwenliga, vertelt dat het isolement van veel vrouwen de belangrijkste oorzaak van hun onwetendheid is: ‘Zij weten niet dat vrouwen in Casablanca beter voor hun rechten opkomen. En als ze tijdens de vakantie terugkeren, bezoeken ze hun dorpje, waar meestal veel minder veranderd is dan in de stad. Zo blijven ze onwetend.’ Bovendien proberen moslimfundamentalisten de vrouwen in de voorsteden op slinkse wijze voor zich te winnen, door in te spelen op hun angst hun religie te verliezen. Ze maken de moslima’ s wijs dat ze geen goede gelovigen meer zijn als ze westerse gebruiken overnemen of hun hoofddoek afdoen.

In een grote Marokkaanse tent organiseren de nieuwe feministen discussies voor buurtbewoners en scholieren. In Rillieux-la-Pape komen een aantal pittige kringgesprekken op gang, waarbij vooral het herbloeide machogedrag van veel jongens ten opzichte van hun zussen het moet ontgelden. Meisjes zijn verontwaardigd dat sommigen van hun vrouwelijke klasgenoten hun bed moeten opmaken, terwijl hun broers dat niet hoeven.

De Caravanières delen ook het boekje Madame, vous avez des droits uit, waarin ze de vrouwen – Franse, Noord-Afrikaanse of vrouwen met een dubbele nationaliteit – op hun rechten wijzen bij problemen zoals scheiding, recht op kinderen, verstoting en polygamie. Vooral wanneer vrouwen de Franse nationaliteit bezitten, hebben ze vaak veel meer rechten dan ze dachten, en moeten ze zich niet laten afpoeieren door hun man, als die bijvoorbeeld wil scheiden of als hij er een vrouw bij wil nemen.

‘Maar we benadrukken ook hun plichten’, zegt Ikhich. ‘Iedereen moet zich aan de Franse wet houden.’ Een van die plichten is het naleven van de laïcité of godsdienstneutraliteit, bijvoorbeeld in het onderwijs. Ikhich is opgetogen over het verbod op de hoofddoekjes, die veel meisjes volgens haar niet uit overtuiging dragen, maar slechts om door jongens met rust te worden gelaten.

Mannen

Aan belangstelling hebben de Caravanières geen gebrek. Behalve media uit binnen- en buitenland staan er tot buiten de tent tal van andere geïnteresseerden, onder hen ook een aantal mannen. De Vrouwenliga vindt het essentieel dat ze bij de emancipatie worden betrokken. Volgens Ikhich zijn veel mannen bereid te accepteren dat hun echtgenotes meer vrijheden verdienen. Vooral in Marokko dagen ze massaal op bij de manifestaties van de liga, maar ook in Frankrijk beginnen ze de noodzaak ervan in te zien.

Het probleem is echter dat de meest onderdrukte vrouwen, zij die de hulp het hardst nodig hebben, moeilijk te bereiken zijn. In Marokko gaat de Vrouwenliga alle deuren langs, waardoor niemand de boodschap mist. Josiane Passelegue van de Vereniging voor Familiehulp van Migranten legt uit dat die werkwijze in Frankrijk een te grote inbreuk op de privacy is. De vrouwen die de liga wel kan bereiken, laten het na een aantal bijeenkomsten vaak afweten. ‘Als we ze van tevoren bellen, zeggen ze: “We komen morgen zeker, inchallah – als God het wil -“, maar blijkbaar wil Allah dat niet zo vaak’, zegt Passelegue. Het valt inderdaad op dat ook in de tent weinig vrouwen met een hoofddoek zitten: veel aanwezigen zijn zich al deels bewust van hun rechten.

Toch ziet Ikhich de toekomst redelijk rooskleurig tegemoet. Tien jaar geleden kwam ze al eens naar Frankrijk met dezelfde intenties, maar toen vond ze bijna geen gehoor. Ze is bovendien hoopvol gestemd dankzij het goede werk van recent opgerichte organisaties als Ni Putes Ni Soumises, wat zoveel betekent als ‘geen hoeren en ook niet onderworpen’, die opkomen voor de rechten van meisjes en jonge vrouwen in de voorsteden. Ikhich: ‘Wij blijven strijden tegen een door mannen gedomineerde samenleving.’

Olivier van Beemen