Het Forum: plein in Rome, tussen Capitool en Palatijn, waar burgers samenkwamen om publieke zaken te bespreken en recht te doen.
Mijnheer Vermeersch, terwijl de Belgische senaat de bespreking van het euthanasie-wetsvoorstel stilaan afrondt, is in Nederland de euthanasiewet goedgekeurd.
Etienne Vermeersch: Het is de eerste authentieke euthanasiewet ter wereld, en een uitstekende. Hiermee staat Nederland op ethisch gebied aan de wereldtop. Er is tien jaar voorbereiding aan voorafgegaan. In die periode is eerst een gedoogbeleid geïntroduceerd, dat meer en meer aanvaard werd door een groot deel van de bevolking. Uit een recente enquête bij apothekers, toch mensen die weten waarover het gaat, bleek dat negentig procent voorstander was van deze nieuwe wetgeving, dat is een immens percentage. De Belgische wetgever zou er goed aan doen zich door het Nederlandse voorbeeld te laten inspireren.
Het huidige voorstel van de meerderheid vertoont er veel gelijkenis mee.
Vermeersch: Ja, maar ook enkele verschillen. In de Nederlandse wet wordt ook expliciet over ‘hulp bij zelfdoding’ gesproken. En terecht. Bij ons schrikt men daarvoor terug, wat mogelijk te maken heeft met begripsverwarring. Sommigen denken dat levensbeëindiging bij een terminale patiënt onder ‘euthanasie’ valt, en levensbeëindiging bij een niet-terminale patiënt onder ‘hulp bij zelfdoding’. Dat is niet zo, terminaal of niet-terminaal doet hier niet terzake. Bepalend is wie de levensbeëindigende daad stelt. Doet de arts het op verzoek van de patiënt, dan is het euthanasie. Doet de patiënt het met hulp van de arts, dan gaat het om hulp bij zelfdoding. Een terminaal zieke patiënt kan er immers voor kiezen om, als hij daartoe bij machte is, zichzelf een dodelijke cocktail toe te dienen. De arts die hem die middelen ter beschikking stelt, pleegt dan geen euthanasie maar levert hulp bij zelfdoding. Daarnaast kunnen sommige niet-terminale patiënten, bijvoorbeeld volledig verlamden, alleen door euthanasie geholpen worden.
Voor de rest vind ik de amendementen die de ‘meerderheid’ heeft aangebracht aan haar vroegere voorstel, een verbetering. En in tegenstelling met wat bij CVP en PSC soms wordt beweerd, zijn er substantiële toegevingen gedaan. Bijvoorbeeld een verschillende procedure voor terminale en niet-terminale patiënten. Bij niet-terminale patiënten die uitzichtloos lijden, wordt gekozen voor een verlengde procedure. Daarin moet er een wachttijd van een maand zijn tussen de aanvraag tot en de voltrekking van de levensbeëindiging, en is het advies van een derde arts vereist, wat misbruiken zo goed als uitsluit. Ook voor de terminale patiënten is de procedure verbeterd. Persoonlijk vind ik dat de voorafgaande wilsverklaring van de patiënt meer gewicht had mogen krijgen, maar afgezien daarvan gaat dit compromis de goede richting uit. Ik hoop dat CVP en PSC hun mandatarissen vrij laten stemmen. Het zou jammer zijn, en slecht voor hun eigen imago, mochten de katholieke partijen zich stug als één blok blijven verzetten tegen dit humane wetsvoorstel.
Uit een onderzoek van professor Luc Deliens, gepubliceerd in The Lancet, blijkt dat in België meer dan 4 procent van de overlijdens wordt veroorzaakt door een ingreep van de arts.
Vermeersch: Een belangrijk onderzoek, gevoerd volgens een betrouwbare methodologie. In Nederland is er al in ’90 en ’95 zo’n studie uitgevoerd, voor België is het een primeur. De cijfers zijn opzienbarend en weerleggen de vaak gehoorde bewering dat opzettelijke levensbeëindiging door de arts in België uitzonderlijk zou zijn. 4,4 procent van de overlijdens is het gevolg van het toedienen van een dodelijk middel. Dat zijn 2500 gevallen per jaar, wat aanzienlijk is. Studies in Nederland en Australië leveren vergelijkbare percentages op, maar er is ook één opmerkelijk verschil. In Nederland is maar 0,8 procent van de overlijdens het gevolg van het toedienen van een dodelijk middel zonder de toestemming van de patiënt, terwijl dat in België 3,2 procent is. Dat is liefst vier keer meer. Daarmee stort de redenering in dat legalisering van euthanasie leidt tot meer levensbeëindigingen waar de patiënt niet om gevraagd heeft. Die vrees voor misbruik wordt door de Nederlandse gegevens ontkracht. Het hoge Belgische cijfer illustreert de angst van onze artsen om de levensbeëindiging vooraf met hun patiënt te bespreken. Begrijpelijk, want de arts die levensbeëindigend optreedt, is strafbaar. Zodra de euthanasiewet geldt, valt dat bezwaar weg en zullen we naar een situatie evolueren waarin de wensen van de patiënt meer worden gerespecteerd.
De studie van Deliens en collega’s heeft als extra voordeel dat ze is uitgevoerd net vóór de nieuwe wetgeving van kracht wordt. Zo kunnen we over vier of vijf jaar het effect van de wet onderzoeken. We mogen verwachten dat ook bij ons door de legalisering van euthanasie het aantal dodingen zonder toestemming van de patiënt drastisch zal afnemen. Het goedkeuren van de euthanasiewet in Nederland en dit onderzoek van VUB en UG zijn voor mij veruit de belangrijkste twee gebeurtenissen van de afgelopen week.
De grootste aandacht ging evenwel uit naar de perikelen rond Lernout & Hauspie.
Vermeersch: Ik ken de interne keuken niet en kan niet oordelen over de leiders van die onderneming. Zij hebben een interessante technologie ontwikkeld die wereldwijd succes kan hebben. Helaas zijn ze verloren gelopen in een megalomaan project om die technologie ook wereldwijd zelf te verkopen. En daartoe hadden ze de kanalen niet. Zelfs een uiterst winstgevend Vlaams bedrijf als Janssen Pharmaceutica heeft zich door Johnson & Johnson laten overnemen, niet andersom. Lernout en Hauspie hebben zelf een multinational willen maken, en dat was te hoog gegrepen. Je kan verwijzen naar Microsoft, maar dat is een ander verhaal. Die hadden met MS DOS en later met Windows producten waar bij manier van spreken geen enkele pc-gebruiker buiten kon. Bovendien werden ze verspreid via IBM en al zijn klonen. Lernout en Hauspie liepen vooruit op de voltooiing van hun technologie, die nog veel tijd en investeringen vergt, en waarvoor de vraag voorlopig langzamer stijgt dan men heeft gesuggereerd.
Vele kleine spaarders zijn op de hoeraverhalen voortgegaan om hun geld te beleggen in L&H. Waarom hebben de alarmsignalen niet gewerkt?
Vermeersch: Ikzelf heb eerst met bewondering, daarna met verwondering, en langzamerhand met ongeloof zitten kijken naar de enorme vlucht die L&H maakte. Vele Vlamingen hebben zich laten verleiden door de kans op snel geldgewin, met als extra motivatie een vorm van nationale trots op een bedrijf ‘van bij ons’. Ook politici, analisten en journalisten hebben zich laten meeslepen door het overdreven enthousiasme, dat ook door de overheid gepropageerd werd. Er is een zeepbel gecreëerd, die pas is doorgeprikt toen enkele Amerikaanse journalisten dat blinde enthousiasme niet deelden. In feite een blaam voor onze journalisten, analisten en bankiers. Die hadden de cijfers en de verwachtingen correcter moeten taxeren, dan waren niet zoveel gewone mensen misleid. Dat de banken grote leningen toestonden zonder waarborg, is onbegrijpelijk. En dat ze die verliezen via belastingaftrek voor een groot deel op de belastingbetaler zullen verhalen, is eigenlijk ongeoorloofd. Het bewijst dat wij leven in een halfslachtig kapitalisme, waarin de gemeenschap de winsten aan haar neus ziet voorbijgaan, maar wel ten dele opdraait voor de verliezen.
In de regering heerst onenigheid over het migrantenstemrecht. Agalev en SP willen dat er doordrukken, de VLD weigert.
Vermeersch: De VLD vreest dat een gedeelte van haar kiezers naar het Vlaams Blok loopt als het migrantenstemrecht er komt. Dat gevaar bestaat ook voor een paar andere partijen. Ik zou een compromis durven suggereren, waarbij men stemrecht toekent aan de migranten van de eerste generatie. Dat zijn mensen die in Marokko of Turkije geboren zijn, naar hier zijn gehaald of gekomen, inmiddels tot onze gemeenschap behoren, maar die sterke bindingen met hun geboorteland hebben behouden, en voor wie de naturalisatie tot Belg emotioneel gevoelig ligt. Dat geldt niet voor migranten van de tweede en derde generatie, die hier geboren zijn of hun jeugd hebben doorgebracht. Zij hebben veel minder voeling met hun land van afkomst, waar ze hun draai en hun plaats niet meer zouden vinden. De naturalisatieprocedure is zozeer versoepeld, dat ze zonder problemen Belg kunnen worden. Zij zijn geen Marokkanen of Turken, zij zijn in feite, socio-cultureel gezien, Belgen van Marokkaanse of Turkse afkomst. Als ze de Belgische nationaliteit niet willen, is dat een impliciete daad van afwijzing van dit land, en in dat geval lijkt de eis om stemrecht te hebben minder overtuigend.
Volgend weekend heeft in Nice de top van de Europese Unie plaats, met op de agenda de aanpassing van de besluitvorming en de uitbreiding. Wordt de EU te groot?
Vermeersch: De EU kampt met socio-economische verschillen tussen de landen, en sommige lidstaten kampen er ook intern mee, denk aan Duitsland. Door de landen van Centraal-Europa erbij te nemen, zal dat probleem alleen groter worden. Want door de vrije circulatie van mensen lok je migratiestromen van arm naar rijk uit. Met alle indirecte gevolgen van dien, zoals mensenhandel en georganiseerde misdaad. Het akkoord van Schengen garandeerde strenge controles aan de buitengrenzen, maar in de praktijk blijken die onvoldoende. De bevolking heeft vaak de indruk dat ze daarvan meer nadelen dan voordelen ondervindt. Politici, academici en journalisten hebben soms de neiging om hoogstaande ethische waarden op te dringen als de enig mogelijke, zonder rekening te houden met de mensen die daar nog niet aan toe zijn. Stemrecht voor migranten, open grenzen… dat wordt als een vanzelfsprekendheid voorgesteld, en wie een andere mening heeft, wordt onmiddellijk in de hoek van het Vlaams Blok geduwd. Maar die verwijzing kan het omgekeerde effect hebben van wat men bedoelt.
Er is dan nog het cliché van de vergrijzing. Door de denataliteit zullen wij over enkele jaren dringend migranten nodig hebben, zo luidt de stelling. Maar er zijn in ons land nog steeds honderdduizenden mensen die zouden kunnen werken en het, om wat voor reden ook, niet doen. Het tekort aan werkkrachten doet zich voor in specifieke beroepstakken, maar migratie is daarvoor geen oplossing. De bekwame mensen die wij met een aantrekkelijk salaris naar hier lokken, zouden beter voor de ontwikkeling van hun eigen land zorgen. Als wij ze daar weghalen, bestendigen we de armoede en de ongelijkheid die net de basis vormen van de migratie naar West-Europa.
Over Europese thema’s worden in vele landen referenda gehouden. De mening van de Belgische burger is nooit expliciet gevraagd.
Vermeersch: Ik ben geen voorstander van referenda. Je zit vaak met te suggestieve of te ongenuanceerde vragen, en het is moeilijk om de bevolking een degelijk inzicht te bieden in de voor- en nadelen van een bepaalde beslissing. Wat mij meer stoort, is dat ook ons parlement niet wordt geraadpleegd. De Europese ministerraden treffen tal van ingrijpende maatregelen die nauwelijks gestuurd worden door het Europees parlement, en evenmin door de nationale parlementen die de bevolking echt vertegenwoordigen. Zo is er onvoldoende controle op de Europese wetgeving en op de uitvoering ervan, een ernstig democratisch deficit.
Dat schijnt er ook te zijn in Vilvoorde, waar Jean-Luc Dehaene een coalitie sluit met twee overlopers van het FDF.
Vermeersch: Terwijl Marc Van Peel in Antwerpen een bewijs van staatsmanschap geleverd heeft, ben ik door het gebeuren in Vilvoorde diep ontgoocheld. Ik heb altijd een grote waardering gehad voor Jean-Luc Dehaene, maar dit is een pijnlijke afgang. Mensen van welke partij ook ertoe brengen om hun kiezers te bedriegen is ethisch onaanvaardbaar. Men kan een partij verlaten als men het met bepaalde beslissingen oneens is, maar als verkozene een partij verlaten die sinds de verkiezingen nog geen enkele daad heeft gesteld, is bedrog en verraad. Hoe kan men aan zoiets deel willen hebben?
Etienne Vermeersch is ethicus.
ETIENNE VERMEERSCH
Koen Meulenaere
