Niet alleen vele banken en overheden staat het water vandaag aan de lippen, ook gezinnen en jongeren hebben de grootste moeite om hun portemonnee te beheren. Minister van Onderwijs Pascal Smet wil een basisvak economie verplicht maken.
Al meer dan drie jaar beheerst het financieel-economische nieuws de krantenkoppen. We sukkelen van de ene crisis in de andere. De aandacht van de gemiddelde tv-kijker verslapt evenwel nog steeds zodra er met economische termen wordt gegoocheld. De reden daarvoor is simpel: een groot deel van de bevolking is niet vertrouwd met de basisprincipes uit de wereld van het geld. Vlaams minister van Onderwijs Pascal Smet (SP.A) wil daar iets aan doen. In het nieuwe onderwijsdecreet dat in 2014 van start moet gaan, zal economie een verplicht vak worden voor alle scholieren in alle richtingen van het secundair onderwijs.
Het is niet de eerste keer dat de actualiteit politici verleidt om ’te starten bij de opleiding van de jongeren’ en het zou evenmin de eerste keer zijn dat Smet een ballonnetje oplaat dat later nooit meer wordt teruggevonden. Maar de behoefte aan een economische basis als verplicht onderdeel van de algemene vorming wordt momenteel door niemand betwist. Iedereen heeft ondertussen de crisis gevoeld in de eigen portemonnee. Tergend langzaam begint het te dagen dat de consument een blindelings vertrouwen heeft gehad in instellingen die dat vertrouwen niet waard waren.
Een aantal weken geleden stelde Test-Aankoop nog de houding van kredietverleners aan de kaak die ook nu nog altijd leningen verstrekken aan mensen die niet in staat zijn om ze af te betalen. De consumentenorganisatie had een scenario uitgewerkt waarbij alles erop wees dat de fictieve klanten maximaal 440 euro per maand konden afbetalen en dus geen hypotheek konden krijgen voor een aankoop van meer dan 200.000 euro. Slechts 16 procent van de geteste kredietverleners weigerde een lening. In 70 procent van de gevallen stapte de klant naar buiten met een lening waarvoor hij elke maand 1500 euro moest neertellen.
Overmoed
Het onderzoek zegt veel over de houding van de kredietverleners, maar de problematische schuldenbergen zijn niet enkel daaraan te wijten. ‘We mogen niet vergeten dat een deel van de mensen die bij ons over de vloer komen, gewoon veel pech hebben gekend’, zegt de Brugse OCMW-voorzitter Frank Vandevoorde. ‘Wie langdurig ziek is of zijn baan verliest, komt vaak in de problemen om een huis af te betalen. We zien bij de dienst schuldbemiddeling ook veel ouderen die zelf geen eigendom hebben en het moeten rooien met een schamel pensioentje.’
Tien jaar geleden bestond er in Brugge nog geen dienst schuldbemiddeling. Vandaag staan de hulpbehoevenden op een wachtlijst. Een twintigtal maatschappelijk werkers en drie juristen helpen momenteel een duizendtal gezinnen met het beheer van schulden en betalingen. ‘Maar ik ben ervan overtuigd dat we nog maar het topje van de ijsberg zien. Als we iedereen zouden helpen die moeite heeft om te betalen, dan zouden we hier waarschijnlijk honderd medewerkers nodig hebben.’
Omdat de wachtlijsten steeds langer werden, zijn ze in Brugge een tijdje geleden in de richting van een betere preventie beginnen te denken. ‘Een groot deel van de schulden bevindt zich namelijk bij overmoedige consumenten’, zegt Vandevoorde. ‘Het zijn ook niet alleen mensen met een beperkt inkomen die in de miserie komen. Soms schrik ik als ik de loonbriefjes zie. Ik vraag me dan telkens af hoe je zo veel geld kunt uitgeven als je zelfs met dat inkomen nog in de problemen raakt.’
Vandevoorde noemt het een uitstekend idee om alle scholieren een betere economische opleiding mee te geven. ‘We moeten de jongeren vertellen dat een gewone gsm al meer dan voldoende is en dat ze niet noodzakelijk een peperduur exemplaar hoeven aan te schaffen. Het probleem van veel 15- en 16-jarigen is dat ze het normaal vinden dat ze alles gratis krijgen.’
Smets voorganger op Onderwijs Frank Vandenbroucke wilde in 2008 al iets doen aan de gebrekkige financiële kennis van Vlaamse leerlingen. De vakoverschrijdende eindtermen die vorig jaar geac-tualiseerd werden, vragen daarom dat de scholen aandacht besteden aan de socio-economische samenleving. Vaak gebeurt dat via projectweken of door de inhoud op te nemen in andere vakken. In Brugge stelde het OCMW binnen dat kader het lespakket ‘Mijn Budget’ op. ‘Aan de hand van een viertal voorbeelden uit onze praktijk proberen we alle aspecten van budgetbeheer te behandelen’, zegt projectbegeleider Jonathan Jetten. ‘Sommige scholen waren, zeker in de economische richtingen, al bezig met iets soortgelijks. Maar het was onze bedoeling om de lessen ingang te laten vinden in alle richtingen.’
Leren nadenken
De korte cursus is expliciet gericht op jongeren. ‘We hebben bewust niet gesproken over veertigers die met schulden kampen. De voorbeelden die aan bod komen, zijn scholieren die binnenkort afstuderen, op kot willen gaan en zich afvragen wat de mogelijkheden zijn van weekendwerk. Of van een jonge werknemer die een zwaar arbeidsongeval meemaakt en zijn huur niet meer kan betalen.’ De bedoeling is volgens Jetten dat de jongeren zelf keuzes leren maken. ‘We willen hen zeker niet de pap in de mond geven. Ze moeten vooreerst beseffen dat ze moeten nadenken voor ze een financiële beslissing nemen. Daarom moeten ze ook een budgetplan invullen. Er is op zich niets mis met een lening, maar je moet wel eerst nagaan welke uitgaven je vandaag al maakt om te weten hoeveel extra kosten je nog kunt dragen.’
Ook Jetten vindt het een goed idee om economie op te nemen in het verplichte curriculum van alle scholieren. ‘De vakoverschrijdende eindtermen zijn toch aan minder kwaliteitscontroles onderworpen. Sommige leerkrachten en scholen zullen onze lespakketten zeer nuttig vinden, maar we stuiten ook op weerstand omdat er te weinig tijd is om er ook echt aandacht aan te besteden.’ Jetten wijst erop dat scholen al overstelpt worden met allerhande opvoedingsthema’s. ‘Toen ik nog in de drugspreventie werkte, merkte ik op infoavonden voor ouders vaak dat ze voor alle aspecten van de opvoeding in de richting van de school kijken. Ze vergeten daarbij dat ook zij een rol kunnen spelen. In het geval van budgetbeheer kunnen ze hun kinderen bijvoorbeeld verstandig leren omgaan met hun zakgeld.’
Bricoleren
Scholieren kozen de voorbije tien jaar steeds minder voor de economische richtingen. Toch tonen ze zich enthousiast over economie als verplicht vak. Wie vandaag bijvoorbeeld Latijn-Wiskunde volgt en dus geen economie krijgt, ondervindt dat leeftijdsgenoten die een economische richting volgen beter op de hoogte zijn van de bankencrisis dan zijzelf. ‘Vragen als ‘hoe moet ik sparen’, of ‘waar kan ik terecht als ik financiële problemen heb’, houden ons ook bezig’, zegt Timur Michelashvili, voorzitter van de Vlaamse Scholierenkoepel (VSK). ‘Daarnaast is het ook een goede manier om scholieren te vormen tot kritische consumenten.’
Waar de scholieren geen antwoord op hebben, is de vraag ten koste van welk ander vak economie in 2014 zijn intrede zal maken in het lessenrooster. ‘Wij hebben het voorstel van de minister ook maar gelezen in de krant’, zegt Michelashvili. Chris Smits, secretaris-generaal van het Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs, heeft daar evenmin zicht op. ‘De vraag naar een algemene vorming economie is zeker legitiem, maar de laatste jaren zijn er al heel wat nieuwe dingen toegevoegd: techniek, natuurwetenschappen, moderne vreemde talen in het beroepsonderwijs, het theoretisch rij-bewijs… Toch zijn er maar 32 lesuren in een week. Voor de scholen is dat allemaal niet meer realiseerbaar. In plaats van verder te bricoleren, zouden we dus wel eerst eens moeten samenzitten om het lessenrooster aan te passen aan de noden van vandaag. Misschien zijn er wel dingen die nu niet meer zo relevant zijn als toen ze werden toegevoegd.’
DOOR HANNES CATTEBEKE
Een groot deel van de bevolking is niet vertrouwd met de basis-principes uit de wereld van het geld.
