Joodse muziek kan bogen op een rijke traditie die, in het spoor van de diaspora, zowat overal ter wereld haar vertakkingen heeft. De klezmermuziek, de aloude joodse feestmuziek, is het voorbeeld bij uitstek. In de wereld van de Jiddisch-sprekende gemeenschappen in Midden- en Oost-Europa was klezmer ( klej-zemer: instrument van het lied) een eeuwenoud beroep, van generatie op generatie overgeleverd. In de 19de en 20ste eeuw ontwikkelden klezmorim (muzikanten) een uitgebreid en gevarieerd repertoire. Leden van de klezmerfamilies huwden met elkaar, zodat er dynastieën ontstonden met een specifieke subcultuur. Men kende zelfs een eigen jargon, te vergelijken met de hiptalk van jazzmuzikanten nu.

Zowel de religieuze als de wereldlijke kant van het joodse leven zijn in dit repertoire weerspiegeld. Zo hoor je thora-recitaties en sabbatmelodieën doorklinken, maar ook extatische en mystieke gebeden van de chassidim. Terzelfder tijd is klezmer echter heel werelds. De invloeden komen zowel uit de eigen cultuur (veel dansen) als uit de muzikale omgeving: volksmuziek uit Polen, Roemenië, Bulgarije, Oekraïne, Rusland.

Na de eerste bloeiperiode in het Midden- en Oost-Europa van de vorige eeuw, maakte de joodse feestmuziek met de migranten de oversteek naar de Nieuwe Wereld. Ook hier werden allerlei lokale muziekvormen opgenomen. In de VS waren dat vooral de jazz, de vaudeville en de charleston, in Latijns-Amerika de tango en de circusmuziek. Dat kan best tot leuke resultaten leiden, jazz met freilachinvloeden bijvoorbeeld. Beide hebben heel wat gemeen: improvisatie of de bijna-polyfone ensembletextuur die onder andere in de New Orleansjazz is terug te vinden. Joods-Amerikaanse muzikanten speelden dus beide genres. Ze moesten zich enkel aanpassen aan de Afro-Amerikaanse ritmes.

Het vijfde Internationaal Joods Muziekfestival in Antwerpen haalt het allemaal in huis. Het duo Jeff Warschauer & Deborah Strauss combineert klezmermandoline, -gitaar en viool. Vergelijkbaar werk bij het Poolse ensemble Kroke, dat zijn improvisaties en arrangementen baseert op de plaatselijke traditie. En nog meer ontdekkingen: melodieën uit het chassidische religieuze repertoire (Nigunim), sefardische liederen uit Brazilië (Fortuna) en zelfs muziektheater gebaseerd op de memoires van Glückl van Hameln. In 1689 kwam deze weduwe aan het hoofd van een gezin van twaalf kinderen te staan. Ze zette de handel van haar man voort en werd een succesvolle zakenvrouw. Twee jaar later begon ze haar memoires te schrijven. Zeven dagboeken, een unieke kijk op het joodse leven aan het eind van 17de, begin 18de eeuw in Europa.

Vijfde Internationaal Joods Muziekfestival op 27 en 28/11 in het Zuiderpershuis, Waalse Kaai 14 in Antwerpen. Tel. 03/248.01.00

Voor klezmer-adepten: dubbel-cd “The Soul of Klezmer” (Network – 30.853)

Johan Van Acker

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content