Massahuwelijken in een Koreaans stadion, een kollektieve zelfmoord in de Alpen ; wat voeren die sekten eigenlijk in het schild ?
LOUIS VAN DEN WYNGAERT is een in Leuven en het Duitse Tübingen geschoold filozoof. Hij is medestichter en sedert 1974 aktief lid van de ?Vereniging voor de Verdediging van Persoon en Gezin” (VVPG). Die groepering van familieleden van sekteleden spant zich in om informatie te verspreiden over sekten en om ex-sekteleden te begeleiden. Van Den Wyngaert beschouwt sekten als totalitaire groepen en ontleedt een paar strukturen en kenmerken.
LOUIS VAN DEN WYNGAERT : In het begin was ik ervan overtuigd dat we in sekten te maken hadden met gevallen van hersenspoeling, zoals ik dat bestudeerd had in de literatuur over dit fenomeen in China, Noord-Korea en het Oostblok. Er is Moon, van de gelijknamige sekte, die als Koreaan ooit ?brainwashing” van dichtbij had beleefd. En er was de leider van de sekte waarin een familielid van mij was terechtgekomen, die volledig geïnspireerd was op de terreurmetodes in Nazi-koncentratiekampen. Maar al gauw bleek die stelling niet algemeen geldend. Zo kwamen we bij de teorie dat de sekteleiders psychotici waren, sterke figuren die anderen meetrekken in hun psychose. In beide teorieën golden familieleden die in een sekte verzeild waren geraakt als te bevrijden slaven. Nu beschouw ik sekten veeleer als een geestelijk dan als een psychologisch probleem.
Lidmaatschap zou een bewuste keuze zijn ?
VAN DEN WYNGAERT : Mensen worden gelokt via verschillende kanalen. Eens opgenomen, komt het indoctrineren steeds neer op het bijbrengen van het besef dat een lid een superieur iemand wordt. In morele termen zou ik gewagen van ?geestelijke hoogmoed”, waardoor sekteleden alle niet-leden gaan minachten. Het verschijnsel is dus veeleer moreel dan psychologisch te duiden. Ik ondervond dat je mensen na een degelijk gesprek, met ernstige argumenten, kan overtuigen uit een sekte te stappen. Van een psychose genees je niet zomaar, na een gesprek. Amerikaans psychiatrisch onderzoek bij leden van de Moon-sekte en de Divine Light-sekte onderbouwt die ondervinding wetenschappelijk. Sekteverlaters zitten meestal ook met een schaamtegevoel, een schuldgevoel. Ze voelen zich wel degelijk zelf verantwoordelijk.
Klopt het dat overtuigde sekteleden entoesiaste mensen zijn ?
VAN DEN WYNGAERT : Geestdrift ontstaat als twijfels wegvallen. Mensen kiezen de geboden zekerheid, ze geeft hen sterkte om te leven, te handelen. We zijn niet in eerste instantie gemaakt om te dubben, maar om te handelen. Zeker wie in een verlammende krisis verkeert, put vitaliteit uit de zekerheid die de sekte biedt. Zoals verkopers van encyclopedieën of mariniers worden opgepept, pept de sekte leden op. Het gebeurt trouwens regelmatig dat gebruikers van hard drugs bijvoorbeeld van heroïne afgeraken in een sekte.
Mensen wenden zich zelf tot sekten, waar schuilt nog de manipulatie ?
VAN DEN WYNGAERT : Vooral in het beginstadium. De betrokkenen worden voor een dilemma gesteld : meewerken met een edelmoedige, sympatieke groep die het heil van de wereld wil bewerken en nog wel in de naam van God ; of gewoon plat materialistisch voortleven en niet echt gelukkig zijn. Voor velen ligt de keuze duidelijk, maar die impliceert heel wat. Je moet veel achter je laten, en zo ontstaat een tweestrijd in het individu. Je hebt een helpend raadgever nodig. De sekte schuift die naar voren en zorgt er tegelijk voor dat je alle personen buiten de sekte gaat wantrouwen. De sekte plaatst mensen voor een dilemma, levert een probleem aan en tegelijk de oplossing (de raadgever). Zo is ze nagenoeg zeker van het resultaat. De moderne sekten vallen nog het best te begrijpen vanuit de Griekse klassiekers : vanuit de bekoring om geestelijk superieur te worden. Lucifer van Vondel voor mijn part.
Het aksent ligt niet meer op de werkelijkheid, maar op de eigen opvattingen. De realiteit wordt een illustratie van eigen ideeën. Wat overeenstemt met je opvattingen zie je nog, wat ze tegenspreekt negeer je. Psychotici kunnen niet anders dan zo reageren. Sekten doen het bewust. De feiten hebben geen eigen gewicht meer. We vinden dat terug in alle vormen van totalitair denken : ?De partij heeft altijd gelijk.” Bij een ruzie, een echtscheiding bijvoorbeeld, merken we dat mensen een deel van hun verleden verdringen. Een sekte gaat dezelfde toer op, ze ontkent feiten, verdringt wat niet past in haar kraam : de inzichten van de evolutieleer worden naast zich neer gelegd, alleen Opus Dei-priesters zijn nog betrouwbaar, de holocaust wordt ontkend. Een zeer ernstige aangelegenheid, ook tot op het persoonlijkste vlak. Moon zegt : uw ouders zijn uw ouders niet, het zijn louter door het kwaad bezoedelde kreaturen ; uw ware ouders zijn uw geestelijke ouders, ik Moon en mijn (vierde) vrouw. Het gaat zeer ver.
Hoe gaan sekten met emoties om ?
VAN DEN WYNGAERT : Alle sekten knippen de draad met de werkelijkheid door. Het normale gevoelsleven, als reaktie op de werkelijkheid, wordt teniet gedaan. Er worden ?goede” gevoelens gefokt geestdrift, geloof, vreugde en daar tegenover ?slechte” gevoelens zoals twijfel en verdriet. De slechte gevoelens worden toegeschreven aan tekort aan overgave, aan geloof. Alles wordt geïnterpreteerd vanuit de leer, het totalitaire denken.
Is deze tijd opvallend vruchtbaar voor sekten ?
VAN DEN WYNGAERT : De geschiedenis bevat veel voorbeelden van fanatisme, maar vroeger wisten ze meestal niet beter. Stilaan hebben we leren omgaan met verdraagzaamheid en vrijheid, maar we vervallen weer in de oude fouten. Nu gaat het om een bewuste keuze, tegen beter weten in. We leerden vreemde kulturen au sérieux te nemen, maar onze eigen identiteit verbleekt daarbij. En als angstreaktie daarop hebben mensen nood om zich te affirmeren als Vlaming, Bosniër of Arabier, maar ook op het religieuze vlak. Er dienen zich nu zoveel verschillende opvattingen aan, oude zekerheden sneuvelen of worden bedreigd. Er is niets meer zeker, klinkt de roep. Velen vluchten in dogmatische groepen, om een houvast, om zekerheid te hebben. Om te leven zonder vragen. Velen kunnen tegenwoordig pijn noch slapeloosheid aan, er bestaat voor alles een pilletje. In die geest reiken sekten, in hun systeem, een antwoord aan op alle vragen. De tragiek van de mensen, de vragen waar ook de oprechte godgelovige geen pasklaar antwoord op heeft, tenzij zijn transcendente hoop, gaan ze uit de weg met gemakkelijkheidsoplossingen. Tot in het belachelijke, het tragi-komische.
Vormen die groepen dan louter een gemakkelijkheidsoplossing ?
VAN DEN WYNGAERT : Het is erg ambigue. Enerzijds zijn sekteleden zeer ascetisch, slaafs, getroosten ze zich grote offers en inspanningen om de zogezegde volmaaktheid te verwerven. Anderzijds ontvluchten ze de realiteit van konkrete verantwoordelijkheden in de beroepssfeer, op sociaal vlak.
Sluimert in elk van ons een kandidaat-sektelid ?
VAN DEN WYNGAERT : Iedereen kan bij een sekte terechtkomen. Erg ontwikkelde mensen en zeer eenvoudige lui. Sommige kategorieën maken echter meer kans, zoals zij die vroeger naar het klooster of seminarie trokken. Dat waren nogal eens edelmoedige naturen, offerbereid en gevoelig voor de goede zaak. Zij voelen zich snel aangesproken.
U hebt het ook over binnenkerkelijke sekten, u noemt het Opus Dei ?
VAN DEN WYNGAERT : Ik vrees dat voor het eerst in de geschiedenis de rooms-katolieke kerk in de handen valt van een sekte. Het Opus Dei bekleedt er alle centrale funkties, het heeft supervisie over alle belangrijke benoemingen. Illustratief is wel dat bisschop Oscar Romero in El Salvador opgevolgd is door een Opus Dei-prelaat. Het zijn niet de eersten de besten die lid worden van het Opus, dat zijn knappe koppen. Hen wordt voorgespiegeld een belangrijke rol te kunnen spelen. En als je dan een tikkeltje naïef-idealistisch bent, als je meent de hemel op aarde te kunnen realizeren, dan hang je. De gedachte, de hoogmoed om tot de zogenaamde volmaaktheid te geraken, leeft daar zeer sterk.
Het Opus Dei vertoont alle kenmerken van een autoritaire sekte. Het is een gesloten bus, hun priesters komen uit eigen rangen. Ze staan totaal op zichzelf. Ze stellen dat een goed presterende kollega-wetenschapper dient doodgezwegen omdat hij ongelovig is. Moraal is een exclusief terrein voor hun priesters, leken zijn daarin onmondig. Ze maken zich een God naar hun beeld en gelijkenis. In sekten kunnen religieuze mensen te vinden zijn, maar een totalitaire sekte is in se niet-religieus. Ze nemen alles in eigen handen en verwachten niets meer van God. Neem nu de uitspraak van de stichter van het Opus Dei, die beweert dat het Opus eeuwig en onveranderlijk zal blijven bestaan. Opus Dei moet voor mij niet verdwijnen, het moet zijn sektarisch karakter verliezen. Dat geldt trouwens voor alle sekten en het is haalbaar. Bijvoorbeeld de Adventisten van de Zevende Dag en veel Mormonen zijn duidelijk niet meer zo totalitair.
Sekten komen nogal eens in beeld met bloedige, kriminele toestanden.
VAN DEN WYNGAERT : Sekteleden kunnen goed, edelmoedig, vreedzaam zijn. Het levensgrote gevaar zit hem erin dat een sekte alle wegen uitkan. Bagwan was aanvankelijk libertijns vrij, nu ineens opvallend streng. De houvast in de groep wordt geboden door de leer en de leiding. De leden geven zich over aan het totalitaire instituut en doen afstand van hun geweten. Bevel is bevel. Daar ligt het fundamentele verschil tussen een Kerk en een sekte. Een Kerk respekteert het eigen geweten, dat respekt behoort tot de grote traditionele waarden van het kristelijk geloof. De toonaangevende Thomas van Aquino (1225-1274) zegt : als je geweten zegt dat het kristelijk geloof onjuist is, mag je niet geloven. Eerlijkheid voor alles. Ook het Tweede Vaticaans Concilie heeft dat sterk beklemtoond. De Kerk kan zeggen dat je dwaalt, dat je geweten onjuist oordeelt, maar ze kan het nooit vervangen en dat is wat een sekte doet : ze schakelt het persoonlijk geweten uit, alles wordt mogelijk, ook het meest moorddadige.
Wat is het doel van sekteleiders ?
VAN DEN WYNGAERT : Een sekte is de ideale kapitalistische onderneming : haar produkt, de denkbeelden van de leider, kost niets. Die heeft op alles het patent. De arbeidskrachten, de leden, zijn gratis en entoesiast. Ze zorgen zelfs voor het kapitaal via giften, erfenissen, enzovoort. De konsumenten vind je zo. Sekten doen zich voor als kerk en ontduiken zo de belastingen. Het gerecht kan problemen maken, maar hun leden getuigen zoals de leiders het willen. Het zijn de bestdraaiende multinationals.
Wat riskeert iemand die eruit stapt ?
VAN DEN WYNGAERT : In België weinig of niets. Wel morele chantage, zoals bij Scientology, die een geschreven soort levensbiecht van leden openbaar kan maken. Maar in India bestaan sekten die afvalligen uitmoorden. En van Joodse fundamentalisten hebben we nog een staaltje gezien met de moord op de Israëlische premier Yitzhak Rabin.
Stelt u fundamentalisme zomaar gelijk met sekten ?
VAN DEN WYNGAERT : De benaming sekte is in feite onjuist, maar ze is algemeen gangbaar. Sekte heeft een religieuze bijklank. Een groep die zich sekte noemt, kan van godsdienstvrijheid genieten. Andere groepen noemen zich terapeutische verenigingen, dat is ook vrij. Maar met godsdienst of terapie heeft een sekte weinig te maken : het is een gesloten systeem, met vaak hoofdzakelijk een politieke bedoeling. Dat maken we toch mee in de Verenigde Staten, Algerije, Honduras, Egypte. Een sekte kan alle richtingen uit die de leider kiest. Dat is het angstaanjagende.
Staf Nimmegeers
Louis Van Den Wyngaert : Ik vrees dat de katolieke kerk in handen valt van een sekte, het Opus Dei.
Begrafenis van slachtoffers van een sekte-gebonden (zelf)moordaktie, vorige maand in het Franse Morzine.
