De zware kritiek van Marta Andreasen, de geschorste directeur Begroting van de Europese Commissie, blijft deining verwekken. ‘Dit is een tweede affaire- Van Buitenen’, menen critici. Opnieuw dreigt de klokkenluider evenwel de klos te worden.

Voor eurosceptici is er geen twijfel mogelijk. ‘Dit is het grootste schandaal uit de geschiedenis van de Europese Commissie’, scheldt Jens-Peter Bonde. ‘Een boekhoudsysteem dat in spread sheets wordt aangeleverd en waarin de cijfers zonder enig spoor gewist kunnen worden? Zelfs een banale krantenwinkel zou daarover struikelen!’ Bonde is Deens europarlementslid en als voorzitter van de partij EDD (Europa van de Democratieën in Diversiteit) tracht hij politieke munt te slaan uit de hele affaire. Ook voor de Britse Conservatieven in Europa komt de zaak-Andreasen als een geschenk uit de hemel. De socialist Neil Kinnock, de commissaris verantwoordelijk voor de hervormingen die in 1999 een radicale koerswijziging aankondigden, slaat nu immers een gek figuur. En omdat ze hem liever vandaag dan morgen willen zien struikelen, verlenen de Tories Andreasen maar wat graag hun volle steun.

Niet dat de andere partijen de ex-accountant de rug hebben toegekeerd. Marta Andreasen vindt met haar forse kritiek wel gehoor bij het gros van de europarlementariërs. Op een informele vergadering vorige week, die door Peter Bonde was opgezet, hamerde ze nogmaals op de zwaarste aanklachten: het boekhoudsysteem van de Commissie is ‘onbetrouwbaar’, ‘onveilig’ en ‘houdt zware risico’s voor fraude in’. En in de toekomst zou het er alleen maar op verslechteren. ‘De nieuwe financiële regeling zoals ze voorligt, zal het risico op fouten en fraude alleen nog meer in de hand werken.’

De Commissie voert geen officiële boekhouding. De balansen bestaan uit spread sheets afkomstig van de verschillende directoraten-generaal. Het systeem voldoet niet aan de basisprincipes waarbij inkomsten en uitgaven met elkaar gelinkt worden. Getallen en bedragen kunnen dus probleemloos en zonder enig spoor achter te laten gewijzigd of gewist worden. De boekhouder moet betalingen uitvoeren zonder dat hij facturen of contracten kan inkijken. Bovendien werd er de afgelopen tien jaar geen audit op de schatkist meer uitgevoerd. Een en dezelfde persoon was meer dan 12 jaar lang schatbewaarder, waardoor elke vorm van interne controle ontbreekt. ‘Herhaaldelijk wezen ze me erop dat ik niets nieuws gevonden had’, zegt Andreasen. ‘Dat ze het al jaren wisten. Maar hun krakkemikkige systeem hielden ze wel in stand.’ Veranderingen lijken wel vaker traag op gang te komen. ‘De nieuwe financiële regeling die de Commissie begin 2003 in werking wil stellen, zal pas gesteund worden door een geautomatiseerd boekhoudsysteem vanaf 2005.’

‘Binnen de Commissie worden veranderingen tegengewerkt’, besluit Andrea-sen. ‘Een machtige elite op het hoogste niveau haalt alle inspanningen onderuit om snelle hervormingen door te voeren. Mij beschuldigen ze van samenzwering. Maar als er al sprake is van samenzwering, dan vloeit ze voort uit onbekwaamheid en de verdediging van bepaalde politieke belangen.’ De begroting van de Commissie is 98 miljard euro groot. Geld van de Europese belastingbetaler, dat geacht wordt door een goede huisvader te worden beheerd.

Ook de Europese Rekenkamer, de zogenaamde waakhond van de Commissie, is zich kennelijk al langer van de wantoestanden bewust. Uit een voorlopig rapport waarvan de eerste conclusies in februari werden op papier gezet, citeren we: ‘Het SINCOM2-systeem (een door de Commissie ontworpen boekhoudsysteem voor budgetbeheer) houdt risico’s in wat de betrouwbaarheid betreft; de Commissie is daarvan op de hoogte gebracht, maar heeft tot op vandaag geen enkele actie ondernomen…’

‘Voor een kladje dat buiten onze wil de wereld is rondgestuurd zijn we niet aansprakelijk’, reageert de persverantwoordelijke van de Rekenkamer. Bovendien zijn de regels niet gerespecteerd, zo klinkt het. Elk voorlopig verslag van de Europese Rekenkamer wordt immers vóór publicatie aan de geaudite instelling voorgelegd – in dit geval de Commissie zelf. De opmerkingen en antwoorden verschijnen samen met het rapport. Deze tegensprekelijke procedure zoals dat heet, was bij dit verslag nog niet voltooid. Aangevat was ze daarentegen wel, beweert Marta Andrea-sen. ‘In de context van die procedure werd me gevraagd te ontkennen wat er in het rapport vermeld staat’, zegt ze. ‘Maar dat wilde ik niet. Dat het systeem niet betrouwbaar is, klopt.’ Wanneer het definitieve rapport over de boekhouding, het beheer en het computersysteem bij de Commissie (AMIS-rapport) zal voorliggen, is niet bekend.

Niet alleen de Rekenkamer stuurde trouwens signalen uit dat ze op de hoogte is van de misstanden. In een brief aan Jean-Paul Mingasson, directeur-generaal Begroting en baas van Andreasen, klaagde het hoofd van de interne audit, Jules Muis, onder meer het gebrek aan controle op de boekhouding aan. Bovendien zou hij erop gewezen hebben dat het directoraat-generaal van Begroting weigerde het systeem te toetsen op zijn betrouwbaarheid. ‘Onze commentaren liggen in dezelfde lijn’, aldus Andreasen.

EEN GEWONE EU-BURGER

Volgens de Commissie heeft Marta Andreasen geen bewijzen voor haar kritiek. ‘Ze zegt zelf dat het haar taak niet is om specifieke fraudegevallen aan te tonen’, bijt Eric Mamer van zich af. Hij is woordvoerder van Neil Kinnock en spreekt voor de Commissie. Volgens hem negeert ze de hervormingen die reeds aan de gang zijn. ‘Marta Andrea-sen staat met haar visie trouwens lijnrecht tegenover de conclusies van de Rekenkamer’, redeneert hij. ‘Ieder jaar keurt de Kamer de boeken goed, zij het met enkele reserves. Andreasen had als taak een hervorming door te voeren, maar dan wel zoals ze door de Raad en het parlement zijn goedgekeurd. Er zijn trouwens belangrijke verschillen tussen een boekhouding in een privébedrijf en een boekhouding in een openbare instelling.’

Andreasen is volgens het huidige beleid van de Commissie in elk geval te ver gegaan. Vooral het contact dat ze met een aantal europarlementsleden heeft opgenomen en het contact met medewerkers van de Rekenkamer, waren er te veel aan. Omdat ze de regels overtreden had en geen contact met de voorzitters van deze instellingen had opgenomen, werd ze op 23 juli van dit jaar geschorst. De toegang tot het gebouw van de Commissie is haar ontzegd. Ze behoudt haar volle loon, maar tegen haar loopt een disciplinaire procedure. ‘We hebben haar rechten van verdediging gerespecteerd en dat zullen we blijven doen’, aldus nog Eric Mamer. Meer wil hij daar niet over kwijt.

Andreasen staat er op haar zaak te verdedigen in een openbare hoorzitting voor de Commissie Begrotingscontrole. Pas daar zou ze concrete bewijzen durven aan te halen, beweert ze. Maar daar dreigt een juridisch steekspel van jewelste. Mag je volgens de kaderovereenkomsten tussen Commissie en parlement wel een hoorzitting toestaan aan een ambtenaar tegen wie een disciplinaire procedure loopt? Of druist dat tegen alle regels van het wettelijk fatsoen in? Met dat soort ambtenaren kun je beter voorzichtig blijven, aldus een advies van de juridische dienst van de Commissie.

Ondanks alles werd maandag in de Commissie Begrotingscontrole unaniem beslist dat Andreasen in een openbare zitting gehoord zal worden. De voorwaarde is dat ze zich beperkt tot elementen die nog niet door de Rekenkamer werden aangehaald. En dat ze tijdig een schriftelijk dossier indient over de grond van de zaak. Parlementsvoorzitter Pat Cox moet in overleg met Commissievoorzitter Prodi een regeling uitdokteren die de ondervraging wettelijk mogelijk maakt.

Vorige week gingen bij de verschillende partijen alvast stemmen op om de zaak grondig uit te spitten. Ook Bart Staes van Agalev vindt dat het systeem moet worden doorgelicht. ‘De situatie dat cijfers zonder enig spoor gewijzigd kunnen worden mag geen maanden aanslepen. De Commissie moet de toestand ophelderen.’

Drie jaar na de val van de Commissie-Santer lijkt het erop dat veel gewoon bij het oude is gebleven. ‘Aan de top werden mensen vervangen’, zegt Marta Andrea-sen. Maar achter de schermen gaat de poppenkast voort. ‘Er is een sterke belangenvermenging. Cruciale actoren spelen rechter en partij. Bepaalde leden van de begrotingscommissie keurden de nieuwe financiële regeling goed, maar zijn nog in dienst bij de commissie. De ene ambtenaar houdt de andere een hand boven het hoofd.’

Ook de commissaris voor Begroting Michaele Schreyer (groenen), die An-dreasen zelf had aangenomen, moet het ontgelden. ‘Ze zou me steunen in mijn kritiek, maar algauw bezweek ze voor de interne druk.’ Ook Neil Kinnock, de commissaris voor de admini-stratieve hervormingen, tot ze wie ze haar klachten aanvankelijk had gericht, wimpelde zijn verantwoordelijkheid spoedig van zich af. Hij trok openlijk haar professionaliteit in twijfel. En verschoof vervolgens alle aandacht naar de disciplinaire procedure, aldus Andreasen. Ook Commissievoorzitter Romano Prodi liet een brief die ze hem begin mei had opgestuurd onbeantwoord.

De vriendjespolitiek blijft gehandhaafd, maar de noodzakelijke hervormingen laten op zich wachten. Wat er wel kwam, is een ‘klokkenluidersbesluit’: een intern reglement dat voorschrijft via welke kanalen voortaan interne kritiek kan worden geuit. Volgens sommige europarlementariërs werden de ambtenaren daar evenwel slecht over geïnformeerd en weten zij dus nog steeds niet waar ze terechtkunnen. Daar moet dus absoluut aan gewerkt worden. Er zal zich zo nog maar eens een klokkenluider komen aandienen.

Ingrid van Daele

Drie jaar na de val van de Commissie-Santer lijkt het erop dat veel gewoon bij het oude is gebleven.