Jonge Belgen zijn geen avonturiers. Ze houden vast aan de klassieke indeling van de levensloop in drie fasen, net als hun ouders. De ideale leeftijd voor je eerste seks is 17, voor je eerste job 20 en voor je pensioen 57. Door Hubert van Humbeeck

Volgende week: Hoe zien jonge mensen hun ideale gezinsleven?

Tijd was plotseling ook geld. De industrialisering van de samenleving goot het handelen van de mens in de tweede helft van de 19e eeuw in een duidelijke structuur. Er was de roep van de fabriek. Maar tegelijk daarmee ontwikkelde de overheid een heel stelsel van maatregelen en structuren die de industriële samenleving richting gaven. Een werkdag begint en eindigt op een vast uur. De werkweek werd geleidelijk beperkt tot veertig uur. De zondag was en is vrij. Werknemers kregen recht op een jaarlijkse betaalde vakantie. Ze kunnen op een bepaalde leeftijd met pensioen. Er is de leerplichtige leeftijd. Een leeftijd waarop jonge mensen meerderjarig worden. Aan verkiezingen kunnen deelnemen. En zo verder.

Dat zijn natuurlijk niet allemaal uitvindingen van de industriële tijd. De standaardisering voltrok zich ook niet halsoverkop, maar in de loop van opeenvolgende decennia. Tot de komst van de fabriek werktijd en vrije tijd nauwkeuriger afbakende dan ooit tevoren. De levensloop viel uiteen in een fase die voorbereidt op het werk, een periode van werk en een post-actieve fase. Sociologen noemen dat de driedeling van het leven. Elk van die drie fasen is vastgelegd in regels en gekoppeld aan bepaalde rechten en plichten. Het onderwijs wordt ondersteund door subsidies en studiebeurzen. Jonge mensen hebben recht op kinderbijslag. In de actieve fase zijn er bijstandsuitkeringen. En daarna natuurlijk het pensioen. De sociale zekerheid, de verzorgingsstaat en de industriële structuur van de levensloop haken helemaal in elkaar.

Die strakke, gestandaardiseerde opbouw van het leven staat volgens sommigen sinds de jaren zeventig van de 20e eeuw stevig onder druk. Mensen zouden hun leven steeds meer in eigen hand nemen. Studenten onderbreken hun studie om enkele jaren te werken. Werknemers bouwen rustpauzes in hun carrière in om zich bij te scholen. De mens hopt en zapt door het leven.

De norm en het ideaal

Auteurs schrijven die ontwikkeling – als ze zich al voordoet – toe aan twee oorzaken. De eerste is de flexibilisering van het arbeidsproces. In België lijkt dat bij nader toezien toch nog altijd meer gerucht dan werkelijkheid. Recente studies die het tijdsgebruik van de Belg meten, laten zien dat de flexibilisering hier nog niet ver is gevorderd. Wij werken van acht tot vijf, en rusten op zaterdag en zondag. Een andere oorzaak die een rol zou kunnen spelen, is het toenemende belang van het tweeverdienersgezin. Dat leidt tot wat sociologen ‘het spitsuur van het leven’ noemen. Dat is de periode, waarin beide partners tegelijk aan de uitbouw van hun loopbaan werken, een gezin stichten, een huis bouwen, kinderen opvoeden, et cetera.

Die ontwikkeling maakt dat de levensloop van mannen en vrouwen steeds meer op elkaar gelijkt. Maar wil dat ook zeggen dat de levensloop zelf is veranderd? Om een antwoord op die vraag te vinden, vroeg de onderzoeksgroep TOR van de vakgroep Sociologie van de Vrije Universiteit Brussel jonge volwassenen tussen 18 en 36 jaar naar de ideale leeftijd waarop een aantal belangrijke gebeurtenissen in een mensenleven zouden moeten plaatsvinden. Als er zich in de samenleving echt een grondige verandering heeft voorgedaan, moet dat blijken uit de ideale leeftijd die jonge mensen voor ogen hebben om bepaalde overgangen in het leven te maken.

Een eerste conclusie uit het onderzoek is in ieder geval duidelijk. Het leven verloopt nog altijd volgens een rigoureuze cyclus. De timing van het leven is nog altijd behoorlijk strikt. Er is ook nauwelijks een verschil tussen de jongere ondervraagden en de iets oudere groep. ‘Er is tussen hen eigenlijk maar één verschil’ zegt professor Mark Elchardus, die de TOR-groep leidt. ‘De ideale leeftijd om een laatste kind te krijgen, schuift op naarmate mensen ouder worden. Mensen die langer studeren hebben zelfs een nog striktere levensloop dan de anderen – ze doen alles alleen enkele jaren later.’

Uit het onderzoek blijkt dat goed de helft van de ondervraagden 17 jaar de ideale leeftijd vindt voor een eerste seksueel contact. Iets meer dan zeven op de tien jonge volwassenen is voor het behalen van het rijbewijs op de wettelijke leeftijd van 18 jaar. Jonger, zoals in de Verenigde Staten? Nee, toch liever niet. Op dezelfde manier is een overgrote meerderheid voor het behoud van de stemgerechtigde leeftijd op 18 jaar, zoals dat ook in de wet is voorzien.

‘Het valt op dat wettelijke leeftijden en ideale leeftijden dicht bij elkaar liggen’, zegt Elchardus. ‘Opmerkelijk: als er verschillen zijn, willen de ondervraagden de leeftijd om, bijvoorbeeld, te gaan stemmen of om een rijbewijs te halen liever iets later in het leven dan vroeger. Er is blijkbaar een tendens om het volwassen worden een beetje uit te stellen. Als er een verschil is tussen de norm en het ideaal, ligt het ideaal altijd iets later. Het zijn overigens vooral laaggeschoolden die ervoor pleiten om de stemgerechtigde leeftijd op een iets oudere leeftijd te voorzien.’

De ondervraagden situeren de eerste werkervaring rond 20 jaar. Dat wil niet zeggen dat ze van dan af voltijds aan de slag gaan. Met werkervaring wordt hier het eerste contact met een werkomgeving bedoeld – dat kan ook een vakantiejob zijn. Een ideale leeftijd om af te studeren, lijkt 22,5 jaar. Het onderzoek leert dat de overgang van studie naar werk – het moment waarop jonge mensen financieel onafhankelijk worden – zich in de ideale levensloop voordoet op een moment tussen 20 en 25 jaar.

‘Een andere opmerkelijke vaststelling’ meent Mark Elchardus, ‘is dat de ondervraagde jonge volwassenen een onderscheid maken tussen samenwonen met een partner en het huwelijk. Dat zijn duidelijk twee verschillende fasen in het leven, waarbij het ongehuwd samenwonen een jaar of drie vroeger komt. Samenwonen volgt overigens na stoppen met studeren en financieel op eigen benen staan. Trouwen is iets wat je niet doet voor je 26 bent.’

De baksteen

Trouwen, een eerste kind krijgen en een huis kopen, liggen in de ideale levensloop dicht bij elkaar. Die drie vormen bijna een eenheid, ergens tussen 26 en 30 jaar – waarbij de baksteen nog net iets later komt dan trouwen en een kind krijgen. Toch vindt 90 procent van de ondervraagden dat het past om voor de leeftijd van 30 een huis te hebben gekocht. ‘Dat wil zeggen dat jonge Belgen zich voor de leeftijd van 30 gesetteld zien’, zegt socioloog Elchardus. ‘Ze zijn aan de slag. Wie wil trouwen, is getrouwd. Wie kinderen wenst, heeft er. En ze wonen in hun eigen huis. De ideale leeftijd om een laatste kind te krijgen, schommelt volgende de ondervraagden rond 35 jaar. Met dien verstande, dat die leeftijd dus opschuift naarmate de ondervraagden ouder worden.’

De jonge volwassenen in dit onderzoek hebben overigens ook al een duidelijke voorstelling van wat de ideale leeftijd is om met pensioen te gaan. Dat is, zowel voor de 18-jarigen als voor de prille dertigers onder hen, gemiddeld 57,7 jaar. Ze overwegen nauwelijks om na hun 60e nog aan de slag te blijven.

‘Vergelijk de leeftijd die ze ideaal vinden om te stoppen met studeren en die waarop ze met pensioen willen gaan’, besluit Mark Elchardus. ‘Als de mens straks gemiddeld 80 jaar oud wordt, wil dat zeggen dat ze 44 procent van hun leven in een actieve fase willen doorbrengen. Dat is op dit moment in België nog 48 procent. Daarmee bengelen we helemaal onderaan in het peloton van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO). Toch vinden jonge mensen vandaag dus dat ze nog een beetje te lang moeten werken. Ik beklaag de minister die zich straks in de regering over het probleem van de eindeloopbaan moet buigen.’

Verdere informatie vindt u ook op www.knack.be in het dossier ‘jongeren van nu’.

J.V.B.