Het gebeurt nog maar zelden: vorige week riep de koning, discreet, de federale regering tot de orde. De vorst weigerde immers op te treden in het spektakelspel waarbij een stoet van ministers zich ten paleize aandient, de ene om zijn ontslag in te dienen, de andere om de eed af te leggen. Premier Guy Verhofstadt kreeg daarom de raad de onvermijdelijke omvorming van zijn federale regering maar meteen af te stemmen op de formatie van de nieuwe deelregeringen.

Sommige medewerkers van de koning hebben meer politieke ervaring op de teller dan de huidige kopstukken van de Belgische politiek, en dat laat zich hier gevoelen. Toch geeft het te denken dat de koning en zijn kabinet, zoals nu blijkt, meer bezorgd zijn voor de geloofwaardigheid van de instellingen dan de politieke klasse.

Met zijn interventie deed de koning overigens wat volgens grondwetspecialist Francis Delpéré van de constitutionele monarchie mag worden verwacht: af en toe een druppel olie aanbrengen in het raderwerk van de staat.

De constitutionele monarch heeft het recht invloed uit te oefenen op zijn ministers – dat is een van de weinige rechten die hem nog resten. En zijn demarche was ook hoognodig, want de instellingen maakten de voorbije weken geen goede beurt.

Een staat verdraagt geen brutale omwentelingen. Daarom werd het unitaire België de afgelopen decennia heel geleidelijk, heel voorzichtig – te voorzichtig, volgens sommigen – omgevormd tot een federale staat. De laatste weken voltrekt zich voor onze ogen een nieuwe verschuiving. Terwijl de federale premier en zijn regering geen andere keus hebben dan af te wachten tot de partijvoorzitters hun onderhandelingen in Vlaanderen, Brussel, Wallonië en het Duitstalige gebied hebben afgerond, formuleren de regio’s, vooral Vlaanderen, nieuwe aanspraken op het federale patrimonium.

De enige instelling die in de geest van de burgers nog de centrale staat belichaamt, is wat grondwetspecialist Robert Senelle de federale parlementaire monarchie noemt. En die federale parlementaire monarchie is, volgens de academicus, een politiek en constitutioneel meesterwerk.

Ruim tien jaar geleden schetste Jean Stengers in zijn klassiek geworden Koning der Belgen (Davidsfonds, 1999) de evolutie van de koninklijke macht en invloed. Nu is er Handboek voor de koning (Lannoo) van Robert Senelle en zijn coauteurs Miel Clement en Edgard Van de Velde, dat een haast naadloze aanvulling is bij het historisch onderzoek van Stengers.

Was La fonction royale en Belgique van André Molitor, de gewezen kabinetschef van koning Boudewijn, een handleiding van de voorbije eeuw, dan is het boek van Senelle, Clement en Van de Velde een constitutionele wegwijzer voor de 21e eeuw. De handleiding is niet alleen een uitgesponnen studie van de grondwettelijke werking van de monarchie, maar ook een grondige ontleding van sommige van haar ontsporingen, haar macht en onmacht en vooral van de mogelijke toekomst van de Belgische troon.

Robert Senelle, gewezen kabinetschef van Achille Van Acker, is de enige grondwetspecialist die ooit door een stormachtig televisieoptreden een regering, de laatste regering van Wilfried Martens, ten val bracht – terwijl van grondwetspecialisten doorgaans wordt verwacht dat ze regeringen in het zadel houden. De academicus staat bekend voor zijn ongezouten meningen. Hij is voorstander van de afschaffing van gemeenschappen en gewesten en hun vervanging door vier deelstaten, waarbij de monarchie als bindmiddel functioneert.

In het verleden heeft de monarchie de staatshervorming weleens vertraagd. Die tegenhouden heeft een koning nooit gekund. Daarvoor heeft de grondwetgever hem te weinig macht gelaten.

De monarchie zou trouwens, zo schrijven Senelle en zijn medeauteurs, een historische fout begaan door niet bij te dragen tot de verdere verfijning van de staatshervorming en de verdere omvorming van het land tot een echt federaal staatsbestel. ‘Want anders zouden de spanningen tussen de deelgebieden binnen de Belgische federatie wel eens het unificerende vermogen van de monarchie kunnen overstijgen.’

Als waarschuwing, zo vlak voor de nationale feestdag, kan dat wel tellen.

rik van cauwelaert