Dyab Abou Jahjah schopte Vlaanderen tegen de schenen zoals Malcolm X het hem voordeed in de Verenigde Staten. Hoe kijkt hij tegen de nalatenschap van X aan?
‘Toen ik begin jaren 2000 door een krant “de Vlaamse Malcolm X” werd genoemd, wist ik niet eens wie dat was. Ik ging ervan uit dat het een belediging was – alle berichtgeving over mij was in die tijd negatief. Andere leden van de Arabisch-Europese Liga leerden me hem daarna kennen. Hij werd zeker een inspiratiebron. De man heeft een cultuuromslag veroorzaakt in de manier waarop blank en zwart samenleven in de VS. Hij heeft het integratiedenken van de blanke Amerikanen over de zwarten compleet verworpen – net zoals wij dat doen in Europa.
‘Maar ik vind zijn evolutie het interessantst. Van jonge kleine crimineel via raciale hardliner tot een man met een veel bredere politieke visie over samenleven. De brutaliteit van zijn periode bij The Nation of Islam was maar een eerste fase, en ze was noodzakelijk. Als je de krachtverhoudingen tussen meerderheid en minderheden in een samenleving wilt veranderen, vertrek je van niets, en je moet je boodschap de wereld in krijgen. In het begin van de AEL waren we met een man of vijf. Als we onze ideeën over gelijke rechten voor allochtonen kenbaar maakten aan onze eigen gemeenschap reageerde zelfs die afwijzend, met een defaitistische grijns. En voor de autochtone meerderheid waren we helemaal een schok. Ik schreef in De Morgen een opiniestuk over het feit dat we hier waren, hier bleven, en niet wilden integreren. Dat was zelfs voor de socialistische vakbond waarvoor ik toen werkte genoeg om me zo snel mogelijk weg te willen. Terwijl we eigenlijk gewoon vroegen om eens naar ons te kijken.
‘Men zegt dat Malcolm X gematigder werd op het eind van zijn leven, maar ik vind hem dan radicaler. Van iemand die iets aanklaagde en die geloofde in de suprematie van de zwarten, werd hij een meer verbindende figuur die de Verenigde Staten echt wilde veranderen. Toen werd hij pas echt gevaarlijk. Het is voor mij geen toeval dat hij net dan werd vermoord.’
Dekoloniseren
‘Net zo vind ik Movement X vandaag veel radicaler dan de AEL. Toen waren we een groep die een plaats in de samenleving vroeg, zonder dat we die samenleving wilden veranderen. Vandaag claimen we onze plek in de maatschappij en willen we ze essentieel hervormen. Europa moet gedekoloniseerd worden. We willen dat Europa inziet dat het gebouwd is op koloniaal denken als het om andere culturen gaat. In het Amerika van Malcolm X was de kolonisatie niet te ontkennen: alle bevolkingsgroepen waren ooit ergens vandaan gekomen, wat het debat over gelijke rechten makkelijker maakte. Zo kon de VS een soort federatie worden van identiteiten.
‘In Europa is dat onmogelijk. Hier denkt men nog altijd vanuit het bloed en de bodem, hoewel men dat altijd ontkent. Strijd je in zo’n kader voor de gelijke rechten van culturele nieuwkomers, dan zit je al snel in een debat over de botsing der beschavingen. Dat is vragen om vernietiging. Daarom hebben we ook de nadruk op identiteit van bij de AEL laten varen. Als je Europa volgens identiteit verdeelt, dan wint de dominante toch. We moeten naar een nieuw Europa, dat boven de culturen en etnieën uit stijgt. Een Europa met een meer realistische kijk op zijn plaats in de wereld, dat in het reine komt met zijn koloniale geschiedenis. Dat is meer dan een strijd om burgerrechten. Het is een proces van radicalisering. Maar dan op een goede manier.’
