Vooraanstaand econoom Jeffrey Sachs vreest dat economische sancties tegen Rusland en militaire steun aan Oekraïne het conflict alleen maar doen escaleren.
Jeffrey Sachs, econoom aan Columbia University in New York, kent de Oost-Europese gevoeligheden. Hij adviseerde verschillende regeringen bij de overgang van communisme naar kapitalisme en was jarenlang speciaal adviseur van de secretaris-generaal van de Verenigde Naties. Sachs roept de NAVO, de Verenigde Staten en de Europese Unie nu op om sterk in te zetten op diplomatie in de Oekraïneoorlog. ‘De enige manier om uit dit conflict te raken, is door rond de tafel te gaan zitten.’
Vindt u de economische sancties dan een maat voor niets?
Jeffrey Sachs: Het Westen hecht veel geloof aan economische sancties en militair verzet. Het denkt dat het Rusland daarmee kan verslaan in Oekraïne. Maar in de praktijk stuurt het zo aan op een escalatie, zowel militair als economisch. Ik maak me grote zorgen over die aanpak. Het kan op verschillende manieren mislukken. Het kan leiden tot de vernietiging van Oekraïne, of tot een kernoorlog, of tot allebei. Ik zou liever zien dat de nadruk komt te liggen op een diplomatieke oplossing, waarbij er gezocht wordt naar een compromis. Oekraïne zou dan een neutraal land kunnen worden, in plaats van een aspirant-lid van de NAVO. Dat is veiliger voor de hele wereld, maar om te beginnen voor Oekraïne zelf. Sommige westerse landen vinden dat voorstel defaitistisch, maar ik ben altijd al van mening geweest dat een uitbreiding van de NAVO met Oekraïne veeleer provocerend, gevaarlijk en onnodig is.
Ik hoop van harte dat we geen gevechtsvliegtuigen sturen. Willen we echt gokken met de hele wereld als inzet?
Veel figuren in de VS en Europa geloven dat Oekraïne het recht heeft om tot de NAVO te behoren. Als je het niet zou laten toetreden, zou dat puur een toegeving zijn om oorlog te vermijden, heet het. Daar ben ik het dus niet mee eens. Een compromis kan werken. Tijdens de Cubaanse Raketcrisis, 60 jaar geleden, sloten de VS een compromis met de Sovjet-Unie om de zaak te ontmijnen. En in 1938 zag je door appeasementpolitiek de opdeling van Tsjecho-Slowakije. Ik pleit zeker niet voor een opsplitsing van Oekraïne, maar eerder voor een neutrale status – wat ook geldt voor Oostenrijk, Finland, Zweden en andere landen. Ik zou de neutraliteit van Oekraïne als één groot pakket combineren met het einde van de gevechten, een Russische militaire terugtrekking en de soevereiniteit van Oekraïne. Ik beschouw dat als een vorm van voorzichtigheid, niet zozeer als een vorm van verzoeningspolitiek.
U haalt Venezuela, Iran en Noord-Korea aan als voorbeelden waar economische sancties het tegenovergestelde hebben bereikt.
Sachs: Mijn punt is vooral dat uitgebreide sancties weliswaar zeer destructief zijn voor de economie, maar dat ze er over het algemeen niet toe leiden dat bestrafte landen hun politieke nederlaag aanvaarden. Ik twijfel er niet aan dat de sancties Rusland hard zullen treffen. Wat ik wel betwijfel, is of ze Rusland ertoe aanzetten om de oorlog in Oekraïne te stoppen.
Westerse strategen geloven dat de sancties de wil en het vermogen van Rusland om te vechten zullen aantasten. Dat is een grote gok. En dat tegen een tegenstander die kernwapens bezit. Ik heb niet zoveel vertrouwen in de Amerikaanse strategen, moet ik zeggen. Ze zitten er vaak naast, en maken optimistische voorspellingen om de politici te behagen, die op hun beurt het volk willen sussen. Grote uitspraken van het leger en van inlichtingendiensten tegenover het grote publiek zijn meestal leugens, zelfs in vredestijd – en al helemaal in oorlogstijd. En dat geldt voor beide partijen in een conflict.
Volgens econoom Paul Krugman hebben economische sancties van de EU en de VS niet veel zin als er geen energiesolidariteit is tussen de Europese lidstaten. Europa betaalt 660 miljoen euro per dag aan Russische olie.
Sachs: Ik denk niet dat de economische sancties Rusland zullen verslaan, net vanwege het feit dat Europa Russische olie blijft kopen. Maar zelfs als Europa zou stoppen met de aankoop van Russische olie, zullen de Russen een groot deel van hun olie en gas wel kwijt kunnen aan andere landen.
Wat vindt u ervan dat NAVO en de EU Oekraïne bevoorraden met wapens?
Sachs: Wapens sturen leidt tot meer doden en vernielingen, en zelfs tot het risico van een nucleaire escalatie. Nee, zoek dan liever zeer actief naar een diplomatieke oplossing.
De Oekraïense president Volodymyr Zelensky vraagt de EU en de NAVO om gevechtsvliegtuigen, omdat hij anders vreest dat het Oekraïense volk veroordeeld is tot een langzame dood.
Sachs: Ik hoop van harte dat we geen gevechtsvliegtuigen sturen. Willen we echt een Derde Wereldoorlog? Willen we echt gokken met de hele wereld als inzet? Militaire escalatie is extreem gevaarlijk. We zijn geen bordspel aan het spelen, hè. We zetten de toekomst van onze kinderen en kleinkinderen op het spel.
De Sovjet-Russische eerste minister Yevgeni Primakov was destijds al tegen de uitbreiding van de NAVO gekant. Haalt Vladimir Poetin daar zijn inspiratie vandaan?
Sachs: Maar dat gold in het verleden ook voor zo veel mensen in het Westen. Minister van Buitenlandse Zaken Henry Kissinger, minister van Defensie William Perry, historicus en diplomaat George Kennan en ambassadeur Jack Matlock, om maar enkele namen te noemen: allemaal waren ze tegen de uitbreiding van de NAVO. Stuk voor stuk noemden ze een uitbreiding provocerend en gevaarlijk.
Gewezen buitenlandminister Madeleine Albright, die vorige week overleed, beschreef Poetin niet als een schaakmeester maar als een triest figuur die de techniek van het judo probeert toe te passen en vooral probeert te choqueren. Denkt u ook zo over Poetin?
Sachs: Ik vind zulke beledigingen en typeringen niet erg nuttig.
Concreet: denkt u dat Poetin in staat is om strategische kernwapens te gebruiken?
Sachs: Volgens mij is dat mogelijk. Er is niemand die het tegendeel kan bewijzen.
Volgens historicus Adam Tooze zijn er parallellen te trekken tussen wat er nu in Oekraïne gebeurt en de Tweede Wereldoorlog.
Sachs: Dat klopt. Met het grote verschil dat er nu kernwapens zijn. En 1600 daarvan zijn in Russische handen.
Denkt u dat de Franse president Emmanuel Macron en de Duitse bondskanselier Olaf Scholz op Poetin kunnen inpraten?
Sachs: Daar zijn ze allebei toe in staat, ja. Ze moeten streven naar een diplomatiek akkoord, waarbij er een einde aan de oorlog in Oekraïne wordt gevraagd en de terugtrekking van Russische troepen in ruil voor de niet-uitbreiding van de NAVO.
Tot slot: krijgen we door de oorlog een zware inflatie in Europa?
Sachs: Je ziet nu al een sterke druk op de inkomens en op de productie door de vernietiging van de handel. We maken nu een stagflatie mee, en deze keer kampen we niet met een gewone olieschok maar met een oorlog, een pandemie en een krachtmeting met het risico op een nucleaire aanval. Wat we nu nodig hebben is wijsheid, diplomatie en veel geluk. Met bravoure en simplistische overtuigingen zullen we de escalatie van dit conflict niet tegenhouden.
Jeffrey Sachs
? 1954 geboren in Detroit
? 1980 doctor in de economie (Harvard), wordt er jongste prof ooit; later actief aan Columbia University
? 1986-1994 wordt beroemd als adviseur van regeringen in Zuid-Amerika, Afrika, Azië en Oost-Europa
? 1989 adviseert Polen en de Sovjet-Unie bij de overgang van communisme naar kapitalisme
? 1995-vandaag concentreert zich op de bestrijding van wereldwijde armoede
? 2002-2016 adviseur van Kofi Annan en Ban Ki-moon (VN)
