DE TRANEN VAN DE KROKODIL

POETIN BEDANKT ZIJN KIEZERS 'Jullie hebben gekozen voor een sterk vaderland.' © MIKHAIL VOSKRESENSKIY / REUTERS

Vladimir Poetin is terug van nooit weggeweest. Na vier jaar premierschap keerde hij afgelopen zondag ook officieel terug naar het hoogste ambt van de Russische federatie. Maar ondanks die comfortabele overwinning groeit bij veel Russen de weerzin tegen hun energieke en autoritaire leider.

Was het de emotie die hem overmande na de blijk van zulke massale steun? Of was het toch eerder de opluchting, dat alles volgens plan was verlopen, en de groeiende oppositiebewegingen hem vooralsnog niet van de troon hebben kunnen stoten? Hoe het ook zij, toen Vladimir Poetin zondagavond zijn aanhang toesprak, biggelde een glinsterende traan over zijn wang. Op het Moskouse Manegeplein, in de schaduw van het Kremlin, dankte hij de bevolking voor haar steun. ‘Jullie hebben gekozen voor een sterk vaderland’, dreunde Poetin door de microfoon.

Zijn tranen moeten ongeveer de opvallendste gebeurtenis van de verkiezingscampagne zijn. Poetins eclatante overwinning was door zowat elke verkiezingspoll voorspeld. Het maakte het beeld des te merkwaardiger: de zo energieke en autoritaire leider, wiens machtspositie gebetonneerd is in de Russische samenleving, schijnbaar overmand door emoties. Dezelfde man, zoals veel twitterende Moskovieten opmerkten, die geen traan liet voor de doden tijdens het gijzelingsdrama in Beslan, waarbij 186 schoolkinderen omkwamen, of tijdens de aanslagen op de Moskouse metro en luchthaven. Het waren de tranen van een politieke krokodil, nu al twaalf jaar de onbetwistbare sterke man in Rusland, die daar nu nog minstens zes jaar aan toevoegt.

Onmondige oppositie

Echt zware tegenstand had Poetin niet te trotseren. ‘Wie dan wel, als het niet Poetin is?’ was niet toevallig een van zijn campagneslogans. Tegelijk werd het Russische volk al maanden op voorhand gerustgesteld: hun premier zou zich niet laten afleiden door eventuele verkiezingsstress. Om zich volop op zijn dagtaak te kunnen concentreren, kondigde Poetin aan niet deel te nemen aan verkiezingsdebatten. Zijn afwezigheid legde hem geen windeieren: met 64 procent verpletterde hij de tegenstand.

De onmondigheid van de oppositie is grotendeels Poetins werk. Echte oppositiepartijen, zoals de sociaalliberale partij Jabloko en de liberale partij Parnas, werden niet toegelaten door de Centrale Kiescommissie. De toegelaten tegenstand was mak en ongevaarlijk, en pakte Poetin met fluwelen handschoenen aan. Er was Gennadi Zjoeganov (17,19 %), een versteende communist die de partij al bijna twintig jaar in irrelevantie gekluisterd houdt. Er was de steenrijke Michail Prochorov (7,85 %), een voormalig coalitiepartner van Poetins partij Verenigd Rusland. Er was de immer cholerieke brulboei Vladimir Zjirinovski (6,23 %), een extreemrechtse nationalist die de politiek van Poetins partij Verenigd Rusland al jaren gedoogt. En tot slot was er ook Sergei Mironov (3,85 %), een grijze sociaalliberaal die nauwelijks de stem durft te verheffen.

Soevereine democratie

In Rusland zijn verkiezingen zelden spannend geweest. Ook dat is grotendeels Poetins werk. Onder zijn eerste twee ambtstermijnen creëerde hij de zogenaamde ‘soevereine democratie’, een ‘gemanagede’ vorm van democratie waarbij de vrijheid van pers en vereniging aan banden wordt gelegd, en verkiezingen worden vervalst. Of zoals de eeuwige opposant Boris Nemtsov het uitlegde: ‘Het lijkt een beetje op verkiezingen: er zijn waarnemers, kieslijsten, kandidaten, stemmen. Maar het is allemaal nep.’

Met zijn terugkeer bestendigt Poetin de ‘machtsverticaal’, een structuur waarbij nagenoeg elk machtsniveau min of meer rechtstreeks aangestuurd wordt door de president. Na twee ambtstermijnen verliet hij het presidentschap in 2008, maar onder zijn opvolger Medvedev werd de verticaal verstevigd. De presidentiële ambtstermijn werd verlengd tot zes jaar. Gouverneurs worden niet meer verkozen, maar door de president aangesteld. Gouverneurs met een onafhankelijke machtsbasis, zoals de voormalige Moskouse burgemeester Joeri Loezjkov, werden op die manier aan de kant geschoven, en vervangen door Poetingetrouwen.

Redenen om die autoritaire aanpak te wijzigen, heeft Poetin niet. De gevaren die Rusland bedreigen zijn immers talrijk, bezwoer hij zijn land de voorbije maanden. Voor Poetin blijft Amerika de voornaamste bedreiging. De Amerikaanse plannen om in Tsjechië en Polen afweerraketten neer te planten, zijn volgens Poetin een regelrechte bedreiging voor de nationale veiligheid. Ook in eigen land dreigt het gevaar: oppositiebetogingen zijn het werk van buitenlandse provocateurs, onafhankelijke verkiezingsmonitoren worden gefinancierd door het Westen. Het is ’s mans klassieke retoriek, die evenwel steeds minder geloofwaardig klinkt.

Uitdagingen

Ondanks zijn ruime overwinning wacht Poetin een moeilijke ambtstermijn. Geconfronteerd met zijn dalende populariteit, heeft hij tijdens de campagne duchtig met beloftes in het rond gestrooid. De lonen van politieagenten, leerkrachten en ambtenaren worden verhoogd, en ook de pensioenen zullen volgens Poetin stijgen. Ook wil hij 590 miljard euro investeren in Landsverdediging, naar eigen zeggen om het Russische leger te wapenen tegen ‘dreigementen’.

Met zijn beloftes speelt Poetin exclusief in op zijn eigen achterban, terwijl hij de groeiende oppositie in Moskou en Sint-Petersburg in de kou laat staan. Dat is een gevaarlijke gok. Bovendien is het ook niet duidelijk hoe Poetin zijn beloftes denkt waar te maken. Het Russische bbp is gruwelijk afhankelijk van de internationale olieprijs. Eens die begint te zakken – wat bij een wereldwijde economische crisis niet onwaarschijnlijk is – heeft Poetin een zwaar budgettair probleem. Toen dat tijdens het crisisjaar 2008 gebeurde, kromp de Russische economie het jaar daarna met acht procent. Als Poetin zijn dure beloftes daardoor niet kan volbrengen, dreigt zijn eigen achterban zich tegen hem te keren.

De grootste uitdaging die Poetin de komende jaren wacht, is van demografische aard. Volgens Rosstat, het officiële orgaan voor statistiek, telt Rusland vandaag ongeveer 142 miljoen inwoners. In 2030, voorspelt het agentschap, zal de totale bevolking van Rusland nog ongeveer 139 miljoen bedragen. De laagste officiële prognoses hebben het over 128 miljoen. Zelfs die ronduit rampzalige cijfers zijn volgens bepaalde ingewijden nog te optimistisch. De bevolkingsafname wordt veroorzaakt door een combinatie van lage geboortecijfers en hoge sterftecijfers. Vooral Russische mannen sterven erg jong: volgens de laatste VN-cijfers worden Russische mannen gemiddeld slechts 63 jaar.

Russische lente

Ook de voorbije verkiezingen verliepen niet eerlijk. De inbreuken waren minder flagrant, maar verkiezingsfraude blijft schering en inslag. Kiezers die in busjes van stembureau naar stembureau worden gevoerd en talloze keren stemmen, blijft een populaire truc. Poetins voornaamste tegenstanders Zjoeganov en Prochorov tekenden al luidkeels protest aan tegen de uitslag. Het zijn signalen waarop Poetins partij Verenigd Rusland niet eens reageert. Bovendien be-rekende de onafhankelijke verkiezingsmonitor Golos dat Poetin zonder de fraude nog steeds 53 procent van de stemmen zou hebben gehaald. Bij grote lagen van de bevolking heeft de nieuwbakken president dus nog steeds steun.

En toch heeft Poetin genoeg redenen tot kopzorgen. In Moskou haalde hij slechts 47 procent van de stemmen, een blamage. Alexei Navalny, de immens populaire blogger die zich sinds de frauduleuze verkiezingen van december steeds meer op het voorplan van de protestbewegingen wurmt, heeft al aangekondigd dat Poetin geen legitieme president is, en dat de protesten zullen doorgaan. Hoe de totnogtoe vreedzame protesten zullen evolueren, is vooralsnog onzeker. Waar Poetin de opposanten de voorbije maanden hun verzetje gunde, lijkt hij nu eerder geneigd om repressief op te treden. De lente, die in Rusland traditioneel op één maart aanbreekt, wordt er een zonder dooi.

DOOR JEROEN ZUALLAERT

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content