Het Collectief brengt een prachtige cd uit met werk van Messiaen en Chong.

Niet dat we haar elk troostend vermogen willen ontzeggen, maar bij de nieuwe uitgave van het Vlaamse ensemble Het Collectief valt weinig te lachen – gewijd aan de ondergang als ze is. De titels van de werken op deze cd (bij Fuga Libera) spreken voor zich: Quatuor pour la fin du Temps van Olivier Messiaen, klassiek geworden klaagzang en modernistisch fetisjwerk, en Kee-Yong Chongs Mourningthe Murder of an Old Banyan Tree, vrucht van een jonge wereldverbeteraar.

De prachtig uitgevoerde cover laat evenmin twijfel over de elegische grondtoon van de plaat: een engeltje, rijk aan babyvet en allicht te ver van madonna of ander heiligs verzeild, wordt getroffen door een pijl. Waarschijnlijk stort het neer, maar aan de roerloze achtergrond is dat niet te zien. Een bevreemdend effect, alsof iemand de aanslag had verwacht en het juiste moment voor een snapshot heeft afgewacht.

Het ‘juiste’ moment om de tijd stil te zetten.

Van Quatuor pour la fin du Temps moet u vooral weten dat het een regelrecht meesterwerk voor viool, klarinet, cello en piano is van de nog jonge Messiaen. De esthetische imperatief van het werk is sterk genoeg om het voor zichzelf te laten spreken. Toch kan de context helpen bij het begrijpen. Het werd geschreven in een krijgsgevangenkamp nabij Dresden en door Messiaen en drie andere musici in 1941 gecreëerd voor een publiek van zo’n vijfduizend medegevangenen.

De titel verwijst naar de engel die in het Bijbelboek Openbaring het einde der tijden aankondigt, en naar de diep katholieke achtergrond waartegen Messiaens artistieke streven moet worden gezien. Hij heeft ook een technische betekenis: het gevoel van ‘opgeheven tijd’ wordt door de componist onder meer gerealiseerd door sterk asymmetrische ritmen – een avontuurlijk moment vervormt de tijdsperceptie.

Alvast in dat laatste opzicht sluit het werk van de hedendaagse Maleisische componist Chong aan bij Messiaens kwartet. Verder horen we een oorspronkelijke stem, een intelligente orkestrator wiens compositorische ernst moeiteloos de ecologische anekdotiek van de titel overstijgt.

Opnieuw kunnen we hier een lans breken voor de nog al te weinig geroemde kwaliteit van de musici van Het Collectief: vijf zeer intelligente ambachtslui die allicht te bescheiden zijn om ooit de wereld te veroveren, maar die opnamen blijven afleveren die zich in veel opzichten niet laten verbeteren en die er, in deze doodgedocumenteerde tijd, ook toe doen.

In dat verband vermelden we ook de schitterende, recente soloplaat van Het Collectief-violist Wibert Aerts op hetzelfde label, met werk van Hartmann, Zimmermann, Berio en opnieuw Kee-Yong Chong.

www.fugalibera.com

Rudy Tambuyser