Een nieuwe secretaris-generaal voor de NAVO, nieuwe beloften voor de Balkan, nieuwe sancties tegen Milosevic: de wereld zoekt naar stabiliteit.
Brussel, Sarajevo, Pristina: grote vergaderingen, herenigingen, plaatsing van pionnen, aanduiding van zwaardere stukken, reservering van grote hoeveelheden geld, manoeuvres voor de goede plaatsen op de foto. De oorlog om Kosovo lijkt wel gedaan, de debriefing is begonnen.
Om en bij de twee miljard dollar zou er voor de heropbouw van Kosovo gevonden zijn op de eerste conferentie van donorlanden, die vorige week in Brussel gehouden werd. Een succes zogenaamd, ook al blijkt bij nader inzien dat het voor veel landen niet om nieuwe sommen gaat, of dat anderen in hun generositeit posten bij de reconstructie betrekken die elders humanitaire hulp zouden heten. De bedoeling is om met zoveel mogelijk beloften op de foto te komen. Vandaar dus de vijfhonderd miljoen dollar van de VS, de tweehonderd miljoen dollar van Japan.
De Europese miljoenen zouden alleen maar uit “nieuw” geld bestaan. Wat ook wel een beetje logisch is, aangezien VS-president Bill Clinton het in zoveel woorden gezegd had. De Verenigde Staten zouden het grootste pak van de oorlogskosten op zich nemen, maar van Europa werd dan verwacht dat het voor de vrede zou betalen. Het stabiliteitspact, waar die donorconferentie een luik van was, staat voor de Europese Unie die omwille van de lieve vrede de Balkan opkoopt. Er zijn al dwazere beslissingen genomen in Europa.
De details van deze transactie zijn nog lang niet duidelijk. Maar het is evident dat ze op middellange termijn de natuur van de Europese Unie sterk zal beïnvloeden. Het lag immers nooit in de bedoeling ex-Joegoslavië in de Unie op te nemen, laat staan in zo’n geforceerd tempo. De bondgenoten van de voorbije oorlog beginnen nog maar pas in te zien hoe ingewikkeld hun nieuwste operatie dreigt te worden. Het geld vinden zou wel eens het minst moeilijke hoofdstuk van de operatie kunnen zijn.
Het moeilijkste is natuurlijk het Servische hoofdstuk. Vorige week waren in Sarajevo 28 landen bijeen voor de lancering van het stabiliteitspact: de VS, Canada, Japan, Rusland en de vijftien landen van de Europese Unie, Bosnië, Kroatië, Macedonië en Slovenië, Turkije, Hongarije, Bulgarije en Roemenië, en Albanië. Het was een grote vergadering, met een groots en lofwaardig programma. En er is dan ook heel wat trompetgeschal uit opgestegen. Maar niemand kon écht voor de buitenwereld verborgen houden dat er één land ontbrak: Servië was niet uitgenodigd. Men was Belgrado niet vergeten, allicht. Er kunnen redenen aangevoerd worden om een overwonnen maar nog steeds schimpende en dreigende vijand niet te inviteren op het feestje van de winnende bondgenoten. Vooral de Amerikanen waren daar duidelijk in. Zolang de dictator Slobodan Milosevic over Joegoslavië regeert, moeten de Serviërs niet hopen op hulp voor hùn wederopbouw. Eens zij zich van dat heerschap verlost hebben, valt er te praten.
DE IRAAKSE OPTIE VAN DE VS
Zoals in andere kwesties lijkt ook hier een Amerikaans standpunt vorm te krijgen tegenover een Europees. Washington lijkt geneigd de Serviërs met een “Iraakse optie” te bedenken: geen hulp, maar wel de sancties en de boycot onverminderd voortzetten. Dat zou dan gebeuren vanuit de redenering dat de Servische bevolking de dictator des te sneller zal afzetten naarmate ze meer pijn lijdt. Sommige Europeanen (zoals Frankrijk) twijfelen daaraan. Ze verwijzen inderdaad naar Irak om aan te tonen dat het onzinnig en immoreel is de burgerbevolking van een toch al stukgebombardeerd land nog meer te doen lijden dan noodzakelijk is.
Voorlopig lijkt het Amerikaanse standpunt het te halen. Maar groot blijft de onzekerheid over hoe men een stabiliteitspact wil invullen als het centrale en vijandige land van de regio er niet bij betrokken wordt. Nogmaals, aan de details zijn we nog niet toe.
Over andere details vallen wel al beslissingen. Terwijl de Fransman Bernard Kouchner, de verantwoordelijke van de Verenigde Naties voor Kosovo, met de beperkte middelen die hij heeft probeert de provincie weer op gang te trekken, lopen de wraakacties daar alweer uit de hand. Hoewel de plaatselijke Serviërs zich nog altijd niet onbetuigd laten, zijn het nu de Albanese Kosovaren die Servische huizen plunderen en in brand steken, Servische boeren vermoorden. Servische kerken vernielen. De KFOR-troepen die dat moeten beletten, kunnen en willen blijkbaar niet overal zijn.
De zaak wordt nog ingewikkelder gemaakt doordat in Kosovo steeds duidelijker de UCK-leiding de lakens uitdeelt. Dat bevrijdingsleger doet alsof het mondjesmaat ontwapent en het mag volgens de akkoorden tegen 19 september niet meer bestaan. Volgens de waarnemers heeft de UCK ondertussen de handen vol aan de opbouw van een eigen leger, een politiemacht en een geheime dienst. Die zullen na 19 september waarschijnlijk anders heten.
Om een beetje tegenwicht te plaatsen, werd met man en macht – en met name door Kouchner – druk uitgeoefend op Ibrahim Rugova, de gematigde president van de Albanese Kosovaren. Rugova was na de stopzetting van de oorlog wel een kijkje gaan nemen in Kosovo, maar was dan heel snel weer in ballingschap gegaan. Men veronderstelde omdat hij in Kosovo voor zijn leven vreesde – niet alleen de Serviërs zouden hem daar kunnen opwachten. Vorige week is Rugova met vrouw en kinderen “voorgoed” naar Pristina teruggekeerd, in een poging om ten minste formeel een civiele, politieke machtsfactor uit te bouwen. Want ondanks alle vergaderingen heeft de provincie nog steeds een uiterst onduidelijk statuut.
GENERAAL EN SECRETARIS-GENERAAL
Elders worden andere beslissingen voorbereid. Terwijl dit geschreven werd, leek het er sterk op dat de Britse minister van Defensie George Robertson secretaris-generaal van de NAVO zou worden ter vervanging van Javier Solana, die voor de Europese Unie aan buitenlandse politiek gaat doen. Robertson is een Schot die nog mee de vakbond organiseerde in de whisky-industrie. Tijdens de Kosovo-oorlog nam hij consequent het harde standpunt van zijn premier Tony Blair over, bijvoorbeeld door een invasie van grondtroepen in Joegoslavië niet uit te sluiten.
Het had er een tijdje op geleken dat de voorkeur voor de NAVO-post niet naar Jean-Luc Dehaene zou uitgaan maar naar de Duitser Rudolf Scharping. Tot Scharping nee zei. Hij kan niet weg uit de Duitse regering, of mag niet weg van zijn kanselier, Gerhard Schröder.
Een Brit die de politieke post van de NAVO krijgt, en dit nadat Londen zo manmoedig tijdens de oorlog het Amerikaanse standpunt had verdedigd: het lijkt te wijzen op een versterking van de “speciale relatie” tussen de VS en Groot-Brittannië. Tony Blair is die relatie zeer genegen. En Washington krijgt op deze manier wellicht een nog betere kijk op de Europese Unie, nu die onvermijdelijk in een stroomversnelling zal terechtkomen.
De militaire post van de NAVO – de saceur, van Supreme Allied Commander Europe – gaat altijd naar een Amerikaan. Dat de vigerende saceur, generaal Wesley Clark, op hetzelfde moment vernam dat hij in april van zijn bevel ontheven wordt, drie maanden voor zijn mandaat van drie jaar ten einde zou lopen, hoeft niet noodzakelijk iets met deze zaak te maken te hebben. Maar bevreemdend is het wel. Wesley Clark was toch de generaal die de Kosovo-oorlog voerde en door iedereen gevierd werd?
Het Pentagon voerde aan dat het snel een plaats nodig had voor zijn opvolger, generaal Joe Ralston, omdat anders de reglementen van militaire opvolging in een knoop zitten. Dat was de officiële reden. Daarnaast had Wesley Clark een meningsverschil met Washington. De generaal wou een duidelijker militaire oorlogvoering, met de belofte van grondtroepen en met de inzet van de Apache-helikopters die uiteindelijk nooit gevlogen hebben. Washington wenste zich aan de strategie van de bombardementen te houden.
Dat zo’n generaal na de oorlog verplaatst wordt omdat zijn standpunten te dicht bij die van de bondgenoten kwamen te liggen, hoeft eigenlijk niemand te verbazen. Wesley Clark zelf wellicht ook niet. Het vreemde is dat de bondgenoten er, tegen alle NAVO-tradities in, niet eens over ingelicht waren. Misschien zitten we nog maar in een tussenfase van de stabiliteit.
Sus van Elzen
