De 40e verjaardag van Knack is een mooie aanleiding om stil te staan bij de belangrijkste keerpunten van de voorbije 40 jaar. We vroegen aan 40 mensen die de afgelopen jaren wel vaker in Knack opdoken welke gebeurtenis volgens hen de geschiedenis veranderde, in het algemeen en in hun vakgebied. De antwoorden waren – lichtjes – voorspelbaar, maar vaak toch verrassend.

De vragen: 1. Wat was volgens u het belangrijkste kantelmoment (nationaal of internationaal) van de voorbije 40 jaar?

1. De instorting van het Sovjetimperium, met als symbool de val van de Berlijnse Muur.

2. Zonder twijfel de val van de Muur in 1989, als symbool van de catastrofale triomf van het neoliberalisme.

3. De val van de Berlijnse Muur op de dag dat we met het Zuidelijk Toneel in première gingen met Zomergasten van Maksim Gorki, en alle Berlijnse medewerkers weg waren.

4. Het demasqué van het eenheidsdenken op het bal van de intelligentsia.

5. De seksuele revolutie of de overgang van schaamdelen naar genotsdelen.

6. ‘Nine Eleven’ (2001): terroristen boren vliegtuigen in de Twin Towers. Nergens meer veilig?

7. De uitvinding van het internet. The Cloud heeft onze samenleving van binnenuit veranderd. De snelheid, de wijze van werken, de manier van communiceren… De hybridisering van echt en onecht, hard- en software is revolutionair.

8. De implosie van het communisme, waardoor miljoenen mensen de waarden van democratie en vrijemarkteconomie konden herontdekken.

9. De fatwa die Khomeini op 14 februari 1989 over Salman Rushdie uitsprak, en de geruisloze bezetting van ons land door het Europa der banken.

10. Het neerleggen van de Twin Towers door moslimextremisten, waardoor de dualiteit vrijheid/dictatuur de komende decennia een issue wordt dat wereldwijd op de al dan niet bloedige agenda staat.

11. Internationaal: 9/11, het falen van de multiculturele/multiraciale samenleving (recent bevestigd door Angela Merkel en Nicolas Sarkozy), en de boost die het internet bracht voor de hele wereld. Nationaal: de Egmontakkoorden en de weg naar het confederalisme die Vlaanderen aflegt.

12. Winter 1981-1982: Hongaren en Polen overspoelen massaal Oostenrijk. Het gevoel ontstaat in die regio dat het IJzeren Gordijn kwetsbaar is.

13. Het oprukkende hoofddoekenverbod, als symptoom van een maatschappij die niet alleen moslims maar alle etnisch-culturele minderheden steeds meer als buitenstaanders en zelfs vijanden ziet.

14. Na de dood van Mao Zedong zorgde Deng Xiaoping ervoor dat China kon uitgroeien tot een economische wereldmacht.

15. De schoonheid en de troost van een zwarte president in de Verenigde Staten. Een cirkel gesloten. We’re one, but we’re not the same. We get to carry each other.

16. De val van de Muur in Berlijn.

17. De val van de Berlijnse Muur, het einde van het communistische tijdperk, en bijgevolg het overheersen van het kapitalisme.

18. 1979: de Iraanse revolutie (januari), de Sovjetinval in Afghanistan (december) en het eerste – zeer politieke – bezoek van paus Johannes Paulus II aan Polen.

19. De val van de Berlijnse Muur, de opkomst van China, de aanslagen van 11 september 2001 en de gevolgen daarvan wereldwijd.

20. De val van de Muur en de korte periode erna, toen we even leken te mogen geloven dat echt alles opgelost kon worden.

21. De val van de Berlijnse Muur en het einde van de Koude Oorlog.

22. De val van de Berlijnse Muur en de schadelijke verwarring de jaren erna, waarbij vrije markt een synoniem werd voor vrijheid en democratie.

23. ‘Ik ben een kind zolang mijn moeder leeft’, zei ik vroeger vaak, op luchtige toon. Toen zij 10 jaar geleden stierf, was ik totaal ontredderd. Ik ben het nog steeds.

24. 1978: De Amerikaanse nationale schuld rondt de symbolische kaap van 3 triljoen: het begin van het kredietkapitalisme.

25. De val van de Berlijnse Muur: het symbool van de implosie van totalitaire en ideologische regimes door toedoen van een volk dat vrijheid en democratie wil.

26. De val van de Berlijnse Muur: het begin van een nieuwe geopolitieke dynamiek.

27. 9/11, het begin van de derde wereldoorlog live op tv.

28. De val van de Muur heeft alles veranderd. Sindsdien moeten we op zoek naar nieuwe manieren om democratie, vrijheid en welvaart te bevorderen. Dat proces is boeiend en verwarrend.

29. De olieprijs piekt op 145 dollar per vat. Onze huidige levensstijl is failliet. Een evenwichtiger model moet worden gezocht.

30. Net buiten de tijd: de knieval van Willy Brandt op 7 november 1970 in Warschau. Een immens en intens beeld van hoop binnen een wereld vol littekens. Yes, we can!

31. De val van het IJzeren Gordijn.

32. De val van de Berlijnse Muur op 9 november 1989. Ongetwijfeld hét kantelmoment in de wereldgeschiedenis de afgelopen 40 jaar.

33. De verkiezing van Barack Obama, de verwezenlijking van de droom van Martin Luther King.

34. De aanslagen van 9/11.

35. De val van de Berlijnse Muur.

36. Internationaal vond ik maart 2003, het begin van de Irakoorlog door de Amerikanen, de dramatische concretisering van de angst en de paranoia die ontketend werd door 9/11.

37. Gaston Geens deed met ‘Wat we zelf doen, doen we beter’ een iconische Vlaamse uitspraak van zelfoverschatting, hoop, zelfbewustzijn, zelfbedrog, wensdenken, identiteitsdrang, overmoed en verlangen.

38. De val van de Muur, waarbij alles wat vastgeroest leek plots ging wankelen. En hoe achteraf het geloof in een betere wereld weer op de helling kwam omdat alles dan toch ingewikkelder in elkaar bleek te zitten dan we dachten.

39. De val van het communisme en het einde van de Koude Oorlog.

40. De val van het Oostblok en het einde van de Koude Oorlog. Maar het vredesdividend is op 11 september 2001 aan gruzelementen geschoten.

2. Wat was volgens u het belangrijkste kantelmoment in uw vakgebied?

1. De vele activiteiten in 1975 voor het Europees Jaar van het Bouwkundig Erfgoed betekenden het begin van een veel grotere gevoeligheid en aandacht voor de waarde van onze bebouwde omgeving en het tot stand komen van een publieke opinie.

2. De explosie van het internet, en de gevolgen daarvan voor literatuur, journalistiek en wetenschappelijk onderzoek.

3. De overstap als intendant van Antwerpen culturele hoofdstad van Europa 1993 naar Antwerpen 94, om in 1995 schepen te worden – en de eerste anonieme scheldbrieven.

4. De literatuur is een rivier, die kent geen kantelmomenten.

5. Het internet. Het wetenschappelijk en filosofisch onderzoek is daardoor ver-zoveel-voudigd (maar of het een zegen is, weet ik niet).

6. In 1992 start de digitale revolutie: de gsm wordt gecommercialiseerd en het www wordt gelanceerd.

7. Het kantelmoment is nu bezig. Biotechnologie en biosynthese is the next big thing. Iedereen zal straks leven ontwerpen en designen, organen ontwerpen en bestellen, planten zullen producten produceren. Een nieuwe definitie van natuur zal ontstaan.

8. De liberale revolutie in de economische wetenschap met Friedman en Hayek, waarbij planeconomie en staatsinterventie ter discussie werden gesteld.

9. De opkomst van de tekstverwerker en het internet, en de overproductie in de boekensector.

10. De publicatie van Lang weekend van Walter van den Broeck.

11. De designfilosofie van bedrijven als Ikea en Decathlon hebben ‘modern’ voor iedereen bereikbaar gemaakt. Daarnaast: de groei van nieuwe duurzaamheidsprincipes bij productontwikkelaars in het ontwikkelen van nieuwe producten.

12. 1975: Nikolaus Harnoncourt dirigeert voor de eerste keer het Concertgebouworkest Amsterdam. De pionier van de historische uitvoeringspraktijk dringt door tot de wereld van het orkestenestablishment.

13. De oprichting van het Minderhedenforum, als culminatie van het bloeiende verenigingsleven van etnisch-culturele minderheden, die mede door het bundelen van krachten een plek vinden in onze maatschappij.

14. Met de start van VTM in 1989 werd het monopolie van de Vlaamse openbare omroep doorbroken.

15. De technicalisering van natuurlijke biologische processen en de komst van wetten en controles die daarbij horen. And we still haven’t found what we’re looking for.

16. Wallonië komt er weer bovenop, dankzij het marshallplan.

17. De rel rond de Mohammedcartoon en de consequenties daarvan op ons vakgebied.

18. 1 februari 1989: De start van commerciële tv en daarmee de politiek opgelegde doorbraak van de commerciële logica in de media.

19. De vooruitgang die geboekt werd op ethisch vlak. Daarbij denk ik vooral aan de wetgeving rond abortus, euthanasie en het homohuwelijk.

20. In de politiek: de snelheid van nieuwe communicatiemiddelen. In de journalistiek: de snelheid van nieuwe communicatiemiddelen. En de infernale wisselwerking tussen beide.

21. De religieuze censuur die weer toeslaat, nu uit islamitische hoek.

22. Het tragische overlijden van de uitgeprocedeerde Nigeriaanse asielzoekster Semira Adamu bij een gedwongen uitzetting: een pijnlijker bewijs van een onmenselijk systeem was niet denkbaar.

23. Ten oorlog van Tom Lanoye en Luk Perceval. Op zaterdag 22 november 1997 begon in Kunstencentrum Vooruit in Gent het hedendaags theater van de Nederlanden.

24. 1978: Deng Xiaoping herlanceert de vier moderniseringen: de wording van staatskapitalisme ‘met Chinese karakteristieken’.

25. Synthetische biologie, waarin biologen en ingenieurs nieuwe, onbestaande levensvormen ontwerpen met veelbelovende toepassingen in industrie, milieu en gezondheidszorg.

26. In de klassieke media (nationaal): de start van VTM in Vlaanderen. In de farma (internationaal): het eerste geneesmiddel ter preventie van kanker.

27. De inburgering van de computer, voor inkleuren, inkten, opmaak, documenteren en communicatie.

28. Papieren uitgevers zijn hun monopolie kwijt. Na Gutenberg kwam immers Gates. De digitalisering, met Microsoft als icoon, heeft de grootste kennisexplosie ooit teweeggebracht.

29. Facebook lanceert een onbekende zwarte tot president van de VS. En ontketent jongeren in Egypte, Iran…

30. Hoe het sprankelende anarchisme van de Vlaamse Golf in de jaren tachtig en negentig er vandaag niet in slaagt zichzelf opnieuw uit te vinden.

31. Geen kantelmoment, wel de evolutie van goedereneconomie naar een geglobaliseerde kenniseconomie.

32. De start van de paarse coalitie in Gent, óók in 1989. De start van een boeiend maatschappelijk project dat zoveel jaren later nog altijd springlevend is. En: een voorbeeld voor federaal Paars(-Groen) in 1999?

33. De uitvinding van het internet, dat schrijven en publiceren democratiseert.

34. De figuur Greg Lemond, die de eerste prille stappen zette voor de mondialisering en de professionalisering van de wielersport.

35. Nationaal: de opheffing van het verbod op commerciële televisie. Internationaal: de opkomst van het internet.

36. In mijn vakgebied is absoluut de digitalisering van woord en beeld hét kantelpunt. De eerste gsm luidde het tijdperk van de grote versnelling in. Nooit meer rust.

37. De Bessie Award van Anne Teresa De Keersmaeker in New York: de internationale erkenning van een ongemeen sterke, diverse, eigenzinnige, verstandige, gevoelige, slimme generatie Vlaamse podiumkunstenaars.

38. Spectaculaire kantelingen zijn zeldzaam in de EU-politiek. Maar wat begon met afspraken over kolen en staal groeide uit tot een project dat de speelruimte van de traditionele staten om nog autonoom een beleid te voeren drastisch heeft ingeperkt.

39. De officiële start van de Europese interne markt op 1 januari 1993.

40. De overname van de media door de commercie en de managers, min of meer gelijktijdig met de explosie van het aanbod via de ‘nieuwe’ media.