Omdat de mens is wat hij is, zal hij elk wapen dat hij kan maken vroeg of laat ook echt gebruiken. Als het erop aankomt, zal geen internationaal verdrag of ethische overweging hem daarvan weerhouden. De atoombom was nauwelijks getest, toen ze boven Hiroshima tot ontploffing werd gebracht. De gevolgen van de explosie waren schrikwekkender dan de Amerikanen hadden durven vermoeden. Het afgrijzen van Robert Oppenheimer, een van de vaders van de bom, was zo groot dat aangenomen wordt dat hij de Sovjet-Unie stiekem in de nieuwe kennis liet delen: zo’n wapen mocht niet in de handen van één land blijven.
Als het meezit, buigt het politiek comité van de NAVO zich deze week over de klacht van enkele lidstaten over de mogelijke gevolgen van het gebruik van verarmd uranium in wapengerief van het bondgenootschap. Voorzitter Romano Prodi van de Europese Commissie vroeg om uitleg nadat enkele Italiaanse soldaten na een missie op de Balkan aan leukemie stierven. België sloot zich bij de vraag aan, maar ook in Frankrijk, Portugal, Nederland en Tsjechië heerst onzekerheid over het lot van soldaten die na hun terugkeer ziek werden.
Verarmd uranium is een restproduct van het verrijkingsproces van natuurlijk uranium. Het is een zwaar metaal – met bijvoorbeeld twee keer de dichtheid van staal. Patronen die met het materiaal zijn versterkt, kunnen pantsers gemakkelijk doorboren. De NAVO schoot tijdens acties in Bosnië en Kosovo tienduizenden stuks munitie af, die met het wondermiddel waren uitgerust. Het probleem is dat er door de verbranding bij de inslag van de patroon uraniumoxide vrijkomt. Dat blijft in het milieu achter: in het stof, in het water, in het voedsel van mensen en dieren. Dat kan, als het door het lichaam wordt opgenomen, gevaarlijk zijn.
De discussie daarover wordt gevoed door onzekerheid, gebrek aan informatie, angst voor een onzichtbare doder. Ze is overigens al een tijd aan de gang. In België bijvoorbeeld publiceert journaliste Marleen Teugels al anderhalf jaar – onder meer in Knack – artikels over de vreemde aandoeningen waarmee soldaten uit Bosnië terugkeerden. De legerleiding ontkende maandenlang dat er iets aan de hand was. In Nederland werd de minister van Defensie een jaar geleden in het parlement uitvoerig over de gevolgen van het gebruik van verarmd uranium aan de tand gevoeld.
Britten en Amerikanen hebben met verarmd uranium te maken sinds de Golfoorlog van 1991 toen dat soort munitie voor het eerst werd gebruikt. Duizenden militairen hadden daarna klachten, waarvan de oorzaak nooit helemaal duidelijk werd. Ze werden vooral toegeschreven aan Post Traumatic Stress Syndrom (PTSS) – de psychische gevolgen van traumatische ervaringen of langdurige stress. Een direct verband tussen de ziekteverschijnselen en verarmd uranium is niet aangetoond, maar de diagnose van PTSS alleen kan ook niet verklaren waarom er soldaten aan leukemie of andere vormen van kanker sterven. Dus blijft de vraag acuut of dat misschien toch iets met dat verarmde uranium te maken kan hebben. Alleen informatie en onderzoek kunnen op die vraag antwoorden.
Het Pentagon, het Amerikaanse ministerie van Defensie, liet vorige week nog weten dat het materiaal niet gevaarlijk is voor de mens. Aan de andere kant zou de NAVO zelf maanden geleden hebben aangespoord om er voorzichtig mee om te springen. Dat die waarschuwing niet iedereen op dezelfde manier heeft bereikt, mag niet verbazen: het bondgenootschap is in de eerste plaats een oorlogsmachine. Het is niet meteen een organisatie die transparantie nastreeft – zoals dat tegenwoordig van elke normale overheid wordt verlangd. Of bijvoorbeeld van een simpele beursgenoteerde onderneming.
Over de gezondheid van de Bosnische, Kosovaarse en Servische burgers die elke dag te midden van de troep leven die de oorlog daar achterliet, wordt voornamelijk zedig gezwegen. Het interimbestuur van de Verenigde Naties in Kosovo vond een onderzoek naar de gevolgen van het gebruik van verarmd uranium op de gezondheid van de Kosovaren enige tijd geleden geen prioriteit.
Dat de NAVO niet veel scrupules aan de dag zou leggen voor andere dan militaire overwegingen, was van bij het begin van de oorlog duidelijk. Het bombarderen van de petrochemische installaties in Pancevo kan ook niet echt bevorderlijk zijn geweest voor de gezondheid van de mensen die in dat stadje wonen of voor het milieu in de omgeving. Het gebruik van patronen die met een gevaarlijke stof zijn behandeld, past in dezelfde logica. Dat is de militaire maat der dingen: eerst moet de vijand worden verslagen. Wat daarna komt, is weer een ander probleem. Dat zal zolang mogelijk worden ontkend.
Hubert van Humbeeck
