Twee Belgische waarnemers over de verkiezingen in Indonesië.

Ze hebben er met hun neus bovenop gestaan. Op 7 juni volgden algemeen secretaris Jozef De Witte van het NCOS (Nationaal Centrum voor Ontwikkelingssamenwerking) en zijn collega Patrick Develtere van Wereldsolidariteit (de niet-gouvernementele organisatie van het ACW) op het eiland Sulawesi de stembusgang die Indonesië voor het eerst sinds 44 jaar een democratisch gekozen parlement moest verschaffen. Maar twee weken later zijn de stemmen nog altijd niet geteld. Hebben de waakhonden van de internationale gemeenschap zich in de luren laten leggen?

“We waren met zo’n driehonderd waarnemers,” zegt De Witte, “dat is natuurlijk bitter weinig. Toch geloof ik dat onze aanwezigheid daar veel belangrijker is geweest dan ons aantal liet vermoeden. We hebben duidelijk het signaal afgegeven: the world is watching you. Iedere avond was Jimmy Carter er op de televisie. Het geknoei is pas begonnen toen we onze hielen had gelicht.”

Zowel De Witte als Develtere hebben de indruk dat de verkiezingen “voor vijfennegentig procent” eerlijk zijn verlopen. “Het was een gigantische Vlaamse kermis”, herinnert Develtere zich, “maar dan op zijn Indonesisch. Veel vlaggetjes, veel toeters en bellen. Er heerste een sfeer van openheid en er was een sterke sociale controle. Natuurlijk ging er wel eens wat mis: de onuitwisbare inkt waarin de kiezers hun duim moesten dopen nadat ze hun stem hadden uitgebracht was op, of er waren een paar duizend stembiljetten verdwenen. Maar dat bleven toch uitzonderingen.”

OEFENING IN DEMOCRATIE

De sterke verhalen komen los: een dorpshoofd haalde een paar dagen voor de verkiezingen stembiljetten op om zijn dorpelingen alvast even te laten oefenen. Omdat nogal wat kiezers analfabeet zijn, stonden op de biljetten de pictogrammen van de verschillende politieke partijen: een stier, een halve maan, etcetera. Met behulp van een spijker en een kussentje moest een gaatje worden geprikt – bij wijze van oefening bij voorkeur in de vijfhoek die het symbool is van de regerende Golkar-partij. Enige dagen later doken die “kladjes” weer op, en belandden alsnog in de urne.

Tijdens verkiezingsmeetings zijnT-shirts uitgedeeld, of rijst, of zelfs bedragen van dertigduizend roepia (een kleine honderd frank, twee keer het minimumdagloon). Er was sprake van intimidasi (Indonesisch voor: intimidatie). De Witte en Develtere hebben die geruchten ook opgevangen. “Maar als er al geknoeid is”, zegt Develtere, “dan is dat aan alle kanten gebeurd. Ik geloof dat de schade al bij al nog meevalt. Er was een systeem van checks and balances.”

Naar wat er achteraf bij het tellen van de stembiljetten gebeurd is, kunnen de waarnemers slechts gissen. “Het probleem is dat we als internationale gemeenschap misschien niet genoeg geïnvesteerd hebben. Pas vanaf het provinciale niveau was er gezorgd voor computers. Maar wat er gebeurd is vóór de resultaten van de verschillende districten in de computers zijn ingevoerd – tja.”

Volgens de nog altijd voorlopige resultaten (de definitieve uitslag wordt pas in juli verwacht) zou de nationalistische oppositieleider Megawati Soekarnoputri de verkiezingen met ruime voorsprong hebben gewonnen. Maar wordt de “ongekroonde koningin van Java” dan ook president van Indonesië?

De Witte heeft zijn twijfels. “In het Volkscongres dat in november de president moet aanwijzen zal Java zwaar ondervertegenwoordigd zijn. Hoewel daar meer dan de helft van de Indonesiërs woont, zal uiteindelijk niet meer dan 36 procent van de afgevaardigden uit Java komen.” Er is nog niet echt een sociaal draagvlak voor de Indonesische democratie, vreest Develtere. “Dat verklaart allicht waarom de partij van vakbondsman Muchtar Pakpahan niet van de grond is gekomen. Het ging in deze campagne nauwelijks over sociaal-economische thema’s. Het toverwoord was: reformasi. Maar wat houdt dat in? Het programma van Megawati bleef daarover behoorlijk vaag. De mensen denken dat Megawati als ze aan de macht komt alleen maar de bankrekeningen van Soeharto in Zwitserland moet leeghalen en daarmee is de kous af: dan is er genoeg voor iedereen. Ik durf er niet op te zweren dat Megawati een echte democraat is. Ze is nu bezig met een charmeoffensief om het leger te paaien: ze is tegen de onafhankelijkheid van Oost-Timor – wat de generaals zeker zal plezieren – en ze wil de grondwet van 1955 behouden. Dat betekent een presidentieel regime, waarin het parlement niet veel meer is dan een applausmachine. De Indonesiërs vergapen zich aan het wajang-spel dat nu opgevoerd wordt door de politieke elites. Maar ze weten nog altijd niet wie de marionetten bedient.”

Piet Piryns