Terwijl de Vlaamse kerk liever nog afwacht, is de Franstalige kerkgemeenschap al bezig met haar referendum bij de gelovigen. ?We willen zoeken naar een nieuw kerkmodel.”
BEGIN JANUARI MOEST, in navolging van Oostenrijk en Duitsland en gelijklopend met Zwitserland, Quebec, Italië en andere landen, in ons eigen land, zowel in Vlaanderen als Wallonië een bevraging van het kerkvolk starten over actuele problemen binnen de rooms-katholieke kerk. Van een gezamenlijke start in de twee landsgedeelten is echter niets in huis gekomen. De Franstalige kerk is al bezig met haar referendum zij verkiezen zelf de term ?Verklaring” , maar de Vlaamse kerk begint pas rond 21 maart met een soortgelijke actie.
De voorzitter van het Vlaamse organiserende team, pater Koos Van Schie, wilde voorlopig alleen kwijt dat de actie wel degelijk doorgang zal vinden in Vlaanderen en dat nog niet helemaal duidelijk is wie zich aansluit bij het ?locomotiefgroepje.” Vertrouwde namen als pastoor Rik Devillé vinden we niet meer terug bij de stuurgroep, maar het is onduidelijk of dit voortvloeit uit een strategie dan wel uit een paleisrevolutie. Namens de Franstalige initiatiefgroep lieten Nicole Roose en Edith Kuropatwa wel de achterkant van hun tong zien.
NICOLE ROOSE : De initiatiefnemers verzamelden zich onder de naam Pour un Autre Visage d’Eglise et de Société, eigenlijk een verzamelnaam van een tiental kleinere groepen die ontstonden als reactie op de afzetting van bisschop Jacques Gaillot van Evreux. De directe aanleiding voor onze actie was een bijeenkomst van lekentheologen in Blankenberge gedurende de voorbije Allerheiligendagen. Daar namen we de idee over van wat al in Oostenrijk en Duitsland was gebeurd. Vlaamse katholieken, met wie we trouwens hartelijke relaties onderhouden, gaven ons de teksten daarover. De Vlamingen zeiden ons toen : maak er werk van zodat we samen van start kunnen gaan. We zouden in januari van dit jaar samen begonnen zijn. Maar helaas moesten we op ons eentje beginnen, alhoewel dus precies de Vlamingen ons een duw in de rug gaven. Vreemd.
Van waar komt die aarzeling bij de Vlamingen ?
ROOSE : Onze Nederlandstalige tegenhanger Voor een ander gezicht van de kerk was zeer enthousiast en toonde zich vastbesloten, maar ze kreeg bij de achterban al vlug het verwijt dat ze teveel het initiatief namen. Ook wij zijn met zeer weinigen begonnen, maar wij hadden wel op korte tijd, in de contestatiegolf rond de Gaillot-affaire, een net van medewerkers uitgebouwd. We hadden dus wel een bredere basis dan de Vlamingen en mikten ook duidelijk op de medewerking van de grote organisaties binnen de Franstalige kerk, zoals het CGAL ( Conseil Général de l’Apostolat des Laïques), de tegenhanger van het Vlaamse IPB (Interdiocesaan Pastoraal Beraad). Van die grote organisaties kwam weinig geestdrift. Onze CGAL ging wel principieel akkoord, maar vond bepaalde punten uit ons programma, zoals het priestercelibaat en het priesterschap voor vrouwen, niet voldoende uitgepraat.
Toch lijkt het CGAL positiever gestemd dan het IPB.
ROOSE : Dat is zo. Ze sloten zich niet als dusdanig bij het initiatief aan, maar werken het zeker niet tegen, integendeel.
EDITH KUROPATWA : CGAL-leden werken mee op individuele basis, maar niet als organisatie. Onze Vlaamse vrienden hebben er veel op gezet om de volledige medewerking van het IPB te krijgen, wat hen niet gelukt is. Met al dat heen en weer gepraat waren ze er niet bij, toen wij met onze ondertekeningsactie begonnen. We hebben wel zo ons gedacht over wat er bij de Vlamingen allemaal achter de schermen gebeurd is, maar we kunnen niets bewijzen. Er moet zeker veel druk uitgeoefend zijn, ook zullen wel personenkwesties meegespeeld hebben.
U was in ieder geval moediger dan de Vlamingen.
ROOSE : Wij hebben gewoon doorgezet zonder de zegen van de grote organisaties af te wachten. Die hadden ook bij ons allemaal hun op- en aanmerkingen, maar dat sluit niet uit dat ze met veel sympathie achter ons staan.
Wat zeggen de Franstalige bisschoppen ?
ROOSE : Ze zwijgen. Dat was ook zo bij de reacties op de afzetting van Gaillot. Veel later pas gaf, bijvoorbeeld, de Franstalige hulpbisschop voor Brussel, Paul Lanneau, toe dat wij constructief werk leveren en niet aan kerkafbraak doen. Een vriend van de Naamse bisschop Mutien-Marie Léonard viel ons in La Libre Belgique frontaal aan. Maar in Luik, bijvoorbeeld, lezen we veeleer gunstige reacties in het bisdomblad.
U gebruikt voor dit initiatief niet het woord ?referendum”, zoals Vlaanderen en andere landen, maar ?verklaring.”
KUROPATWA : Een referendum zou, net als bij de Koningskwestie, een antwoord met ja of neen op het oog hebben. We willen de mensen meer confronteren met een nieuwe visie op kerk en maatschappij, het is iets anders dan een gewone opiniepeiling. We vragen een verklaring te onderschrijven.
Opvallend in uw ?déclaration” is de vermelding ?voor een nieuwe maatschappij”, iets wat ook niet terug te vinden is in andere landen.
KUROPATWA : De meesten van ons zijn zeer betrokken in bewegingen voor kansarmen. Om het met de woorden van Gaillot te zeggen : de kerk dient tot niets indien ze niet ten dienste van de maatschappij staat. We wilden niet alleen de eigen vuile was een beurt geven, niet alleen zorgen voor ons eigen huis, maar dit huis vooral ten dienste stellen van alle mensen, vooral zij die uit de boot vallen. De succesrijke referenda in Oostenrijk en Duitsland lieten dat maatschappelijk aspect onderbelicht maar nu, na het grote succes, beginnen ze daar ook serieus werk van te maken. De initiatiefnemers in Duitsland werden eerst verguisd, maar worden nu gelauwerd en gefeliciteerd door de voorzitter van de Duitse bisschoppenconferentie. Pas nu worden ze echt au serieux genomen, nu ze twee miljoen handtekeningen onder hun verklaring hebben. Met deze armslag werken ze nu het sociale luik verder uit.
U verwijst in uw publicaties geregeld naar het Tweede Vaticaans Concilie en naar bisschop Gaillot. Is dat voor het grote publiek niet al lang verleden tijd ?
ROOSE : Vaticaan II zal wel ver liggen, maar niet voor mensen van onze generatie, de huidige vijftigers en ouder.
KUROPATWA : Voor de mensen van mijn generatie is er een geweldige frustratie, want na de belofterijke periode van Vaticanum II moesten we meemaken dat alles werd teruggeschroefd. In die mate dat vele mensen helemaal geen interesse meer opbrengen voor die, in hun ogen, ongeloofwaardige kerk. Heel wat mensen die akkoord gaan met onze tekst, weigeren toch te ondertekenen omdat ze zeggen dat het toch allemaal niets uithaalt.
ROOSE : Maar Gaillot ligt toch vers in het geheugen. We zitten helemaal op zijn spoor. Het gaat niet zo zeer om de persoon, maar om zijn visie op kerk en maatschappij, een visie van openheid, democratisch en met een grote gevoeligheid voor de armen, arm in alle betekenissen. Het is die visie die telkens opnieuw het ontstaan geeft aan allerlei initiatieven in Frankrijk en ver daarbuiten. We dragen de naam Gaillot niet als een soort vlag of als slogan voor ons uit. Zijn geval was voor zeer velen een blikopener, in zover dat nog nodig was. Hij vormt trouwens een referentiepunt dat we met de Vlaamse vrienden gemeenschappelijk hebben.
Gelooft u werkelijk dat Rome ooit zal veranderen ?
ROOSE : We hopen alvast op een dialoog, maar die kan alleen begonnen worden afgedwongen als het ware , door de basis. Dat die basis nu het woord neemt, dat is op zichzelf toch een nieuw feit, een historisch feit.
KUROPATWA : Een volgend concilie, dat er dringend moet komen, zou ik het liefst in Constanz zien plaats hebben, daar waar een vorig concilie (1414-1418) drie onder elkaar ruziemakende pausen gewoon afzette. Voor het eerst in de geschiedenis stelde een concilie zich daar boven het pausdom.
ROOSE : Democratie is mogelijk binnen de kerk. In de kerkgeschiedenis zijn er perioden, waarin de kerk veel democratischer functioneerde dan nu, ook al kan ze misschien wezenlijk geen echte democratie zijn. Wat mij opvalt, is dat de kerk zich vlug integreerde in de structuren van het Romeinse keizerrijk, vervolgens het feodale stelsel overnam, later opging in de moderne monarchieën. Maar sinds het volk het voor het zeggen heeft, zeg maar sinds de Franse Revolutie, luistert de kerk niet meer naar de maatschappij. Ze is in het Ancien Régime blijven steken.
KUROPATWA : Het Vaticaan is de enige westerse staat is die weigerde de Verklaring van de Rechten van de Mens te ondertekenen.
Voelt u zich geen oudstrijders, de versmade oudstrijders van de jaren zestig ?
KUROPATWA : Velen onder ons zijn inderdaad 68’ers. We proefden de smaak van de vrijheid in de jaren zestig, in Franstalig Brussel was die periode een bloeitijd voor de kerk, met talloze nieuwe initiatieven. Toen het kerkinstituut daar de domper op zette in de restauratie die we nu nog meemaken, sloegen velen de kerkdeur achter zich dicht. Maar wij zijn gebleven. We geloven voor onszelf dat we een verantwoordelijkheid dragen voor de komende generaties. We geloven in een nieuwe kerk die erg moet gelijken op de vroegste kerk, waar christenen zelf hun bisschoppen kozen, de plaatselijke gemeenschappen hun voorgangers aanduidden en niet zoals nu in Waals-Brabant het geval is , een pastoor moeten aanvaarden die geparachuteerd wordt uit Polen of Zaïre.
ROOSE : Ik heb vier kinderen. Voor hen betekent kerk of godsdienstpraktijk niet veel meer. Wat wij hen proberen door te geven, is een manier van leven volgens het evangelie. Dat is echter onmogelijk zonder een ruimte, een organisatie, een kerk die daarbij helpt. Ik geloof erin dat de geest van Jezus ons zal stimuleren tot het creatief zoeken naar nieuwe kerkmodellen die onze kinderen zullen helpen te geloven.
In uw verklaring zijn er punten die voor jongere mensen al lang geen probleem meer vormen. Bijvoorbeeld, in verband met geboorteregeling, homoseksualiteit en zo meer.
ROOSE : Voor ons blijven dat tekenen van wat er fout is aan het huidig kerkmodel. Ik lig niet wakker om als vrouw priester te worden, dat raakt mij niet persoonlijk, maar ik vind het ontzeggen van het ambt aan vrouwen helemaal indruisen tegen de rechten van de mens en daarom wil ik het aanklagen. Wat wij in onze verklaring aan de kaak willen stellen, is een reeks van feiten die een sclerose binnen de kerk verraden, onze actie komt gewoon neer op het creëren van openingen, een kans op nieuw leven.
Hoe zijn de eerste reacties ?
KUROPATWA : Het is nog te vroeg om cijfers te geven, de actie loopt nog tot 1 mei. Voorlopig komen veruit de meeste reacties uit de stedelijke agglommeraties. Er zijn religieuze gemeenschappen die ons verwensingen toesturen en andere die bidden voor het welslagen van onze actie. Er zijn mensen die enthousiast meewerken en anderen die ons, met de woorden van kardinaal Danneels, verwijten dat we de polarisering doen toenemen. Alsof die niet al bestaat van bij het verschijnen van Humanae Vitae in 1968. Kan men het ons kwalijk nemen dat wij de zaken eens openlijk willen uitpraten, niet demagogisch maar democratisch, en niet langer dulden dat men over alles een wollige sluier legt om een zogezegde eenheid te bewaren die er al lang niet meer is.
Staf Nimmegeers
Edith Kuropatwa (op de voorgrond) en Nicole Roose : de sclerose binnen de kerk bestrijden.
