De jonge Nederlandse historicus Rutger Bregman betoogt verderop in dit blad dat mensen vandaag in de beste tijd ooit leven, en dat is helemaal waar. Om maar te zeggen: het wordt binnenkort mogelijk om alle extreme armoede uit de wereld te helpen. Afrika is niet meer het hopeloze continent, dat het tot voor kort nog wel was. Meer mensen dan ooit tevoren gaan naar school en de emancipatiegolf die in de twintigste eeuw begon, zet zich onverminderd door. Wat populistische rattenvangers ook beweren: er is minder misdaad en minder mensen komen door geweld om het leven.
Dat zijn niet zomaar beweringen uit de losse pols van een wereldvreemde professor Zonnebloem. Die hele ontwikkeling is bestudeerd, becijferd, onderzocht en geanalyseerd. Bregman weet trouwens ook dat zijn roze verhaal een zwarte rand heeft. Tegelijk neemt namelijk in bijna alle landen ook de ongelijkheid toe. Zodat het nog niet zeker is dat de beste tijd ooit uiteindelijk zal leiden tot een samenleving waarin iedereen zich even lekker voelt.
Rutger Bregman poneert zijn stelling niet toevallig aan de vooravond van de herdenking van de 100e verjaardag van het begin van de Eerste Wereldoorlog. Hij weet dat er ook toen, in de belle époque, vrolijke verhalen werden geschreven over expansie en een hollende vooruitgang. Het was de tijd van de eerste sociale wetten, ideeën over algemeen stemrecht en onderwijs voor iedereen. Onder meer de Canadese Margaret MacMillan waarschuwt voor te veel optimisme. MacMillan is ook historica en ze geldt als een autoriteit als het om de Eerste Wereldoorlog gaat. Ze zag enkele weken geleden in een opinieartikel in TheInternational New York Times opmerkelijk veel parallellen tussen de tijd waarin wij leven en de gebeurtenissen die aan de Eerste Wereldoorlog voorafgingen.
Er was toen met de uitbouw van een spoorwegnet en de eerste verspreiding van telefoon en radio net zo’n golf van globalisering aan de gang als vandaag. Op een andere schaal. Maar voor de mensen van die tijd was het effect vergelijkbaar: ze zochten vaak net zo goed bescherming in kringen van gelijkgestemden. Globalisering werkte ook toen paradoxaal genoeg nationalisme in de hand. Zoals vandaag inspireerden radicale ideeën honderd jaar geleden extremisten tot gewelddadige actie. In de jaren voor de aanslag in Sarajevo werden – onder meer – de Oostenrijkse keizerin Elisabeth en de Amerikaanse president William McKinley vermoord.
MacMillan ziet meer gelijkenissen. Dat Duitsland en Engeland elkaars belangrijkste handelspartners waren, verhinderde niet dat ze ook voor 1914 met elkaar streden om meer zeggenschap in de wereld. Zoals het Britse rijk toen zijn glans verloor, wankelt vandaag de internationale orde die de voorbije decennia steunde op de Amerikaanse militaire macht. China tart de VS door zijn invloed langzaam verder uit te breiden in de Stille Oceaan. Omdat je nooit weet waar het goed voor is, begon het Pentagon onlangs alvast met het uitwerken van oorlogsplannen tegen Peking.
Moeten we daarom bang zijn? Niet noodzakelijk. Rutger Bregman heeft zeker een punt: we beseffen het niet altijd, maar we leven wel degelijk in de beste tijd ooit. Margaret MacMillan van haar kant vreest dat we elkaar een vals gevoel van veiligheid aanpraten – want niets is zeker. Wat was er, bijvoorbeeld, gebeurd als de eurozone tijdens de financiële crisis was ingestort en de hele Europese Unie als gevolg daarvan uit elkaar was gevallen? Kunnen al die Europese landjes het nog redden zonder de buffer van de Unie? Niet mét, maar ineens weer tégen elkaar. De geschiedenis herhaalt zich niet, zei Mark Twain, maar ze rijmt. We weten veel over de Eerste Wereldoorlog en dat hele verhaal. Maar op de vraag waarom een lokaal conflict toen die omvang kon aannemen, heeft niemand echt een antwoord. Toen niet en ook nu nog niet.
Er zijn opmerkelijk veel parallellen tussen de tijd waarin wij leven en de gebeurtenissen die aan de Eerste Wereldoorlog voorafgingen.
