Bevestigen de gemengde intercommunales het monopolie van Electrabel en moeten de gemeenten daarom op hun zaak letten ?
IN VLAAMSE gemeenteraden wordt deze dagen druk gediscuteerd over de verdere samenwerking met Electrabel, de kleindochter van de Franse Suez-holding die in dit land zowat het monopolie heeft inzake elektriciteitsproductie en die voorts onder meer actief is in de distributie van gas, water en elektriciteit. Op tafel ligt een op het eerste gezicht aanlokkelijk voorstel van de elektriciteitsproducent. Electrabel biedt de gemeenten de kans om vijf procent van zijn aandelen aan te schaffen en spiegelt ze even beloftevolle dividenden voor. De producent zorgt voor de renteloze financiering van deze investering van om en bij de twintig miljard frank. In ruil moeten de gemeenten zich slechts engageren om gedurende bijkomend achttien jaar, in totaal maximum dertig jaar, stroom van Electrabel te verdelen.
Jean-Pierre Hansen, gedelegeerd bestuurder van Electrabel, zei aan de Brusselse krant La Libre Belgique dat de elektriciens wel oren hebben naar twee oude verzuchtingen van de gemeenten. Die willen de identiteit versterken van de zogeheten gemengde intercommunales (waarin gemeenten en privé-sector samenwerken voor, bijvoorbeeld, elektriciteitsdistributie). ?Er heerste dikwijls verwarring over de rol van Electrabel en die van de intercommunale,” vond ook hij. Ze willen, aldus Hansen, ook toegang tot de productie krijgen. Na een eerste opwelling om deze aandelen te spreiden over andere Europese producenten, dacht zijn groep bijgevolg de gemeenten een plezier te kunnen doen. Die zouden meteen de tweede aandeelhouder worden, na Tractebel (45 procent) maar voor de groep AG (2,3 procent).
Over deze operatie praatten Electrabel en Intermixt, de organisatie van de gemeentelijke vertegenwoordigers in de intercommunales, sedert december 1992. Vorig najaar gaf Intermixt aan de gemeenten het ordewoord om de nieuwe overeenkomst met Electrabel te ondertekenen (het betreft de zogenaamde contracten van de derde generatie). Hansen wil voor eind april weten welke intercommunales en welke gemeenten binnen die intercommunales op het voorstel ingaan. Volgens hem is de operatie geen aanslag op de vrije concurrentie. Van verticale integratie is geen sprake, want de gemeenten behouden de meerderheid in de intercommunales en met vijf procent van de aandelen controleren de gemeenten Electrabel dan weer niet. Van bedrijvenconcentratie is evenmin sprake, want gemeenten zijn geen bedrijven, of wel soms ?
IN DE GORDIJNEN.
Jos Ansoms, CVP-kamerlid en burgemeester van Wuustwezel, is als voorzitter van Intermixt zeer voor de operatie gewonnen. Zijn partijgenoot en gewezen burgemeester van Hasselt, Louis Roppe (CVP), is als voorzitter van de Vlaamse Vereniging van Steden en Gemeenten (VVSG) veel minder overtuigd, onder meer met het oog op de open Europese markt. Roppe wil dat de gemeenten bij zijn VVSG te rade gaan en niet bij Intermixt. ?Bij Intermixt aankloppen, is bij de duivel te biechten gaan. Intermixt is niet neutraal. Haar optreden wordt door Electrabel beïnvloed.” ( Trends, 8 februari).
Europees parlementslid Freddy Willockx (SP) kondigde al in december aan dat hij de Europese Commissie zou waarschuwen. In de Kamer stelden onder meer Olivier Deleuze (Ecolo), Simonne Creyf (CVP) en Bob De Richter (SP) vragen bij de operatie. Minister van Binnenlandse Aangelegenheden Leo Peeters (SP) maande de gemeenten in een brief tot waakzaamheid aan. Maar zijn politieke baas in de Vlaamse regering, minister-president Luc Van den Brande (CVP), schreef ook een brief die de gemeenten vrij laat. Electrabel had laten verstaan dat Van den Brande anders wel kon fluiten naar steun voor de verankering van de Vlaamse kabel, in Telenet-Vlaanderen. Agalev en VU raden hun lokale mandatarissen de constructie met Electrabel af. In, bijvoorbeeld, Antwerpen kunnen beide partijen dat in de meerderheid proberen hard te maken. ?Voor de aankoop van een grasmachine wordt een prijsvergelijking gevraagd, dit dossier moeten de gemeenten geruisloos goedkeuren, zonder verkenning van de markt,” aldus de VU.
Nu mengt ook Aviel Verbruggen zich in het debat. Verbruggen is professor economie (Ufsia, Antwerpen) en een van de weinige experts die niet met handen en voeten aan de producenten is gebonden. Hij is een voorstander van een strikte scheiding tussen productie en distributie van elektriciteit. De intercommunales kunnen zich dan toeleggen op het rationeel energiegebruik. In de huidige constructie is een beleid dat het energiegebruik ontraadt niet lonend. Integendeel : hoe meer elektriciteit er wordt verbruikt, hoe beter de gemeentekassen worden gespijsd. Verbruggen staat een gedecentraliseerde productie voor en klaagt het feitelijk monopolie van Electrabel aan.
Om al die redenen krijgt hij de anders zeer zelfverzekerde Electrabel-top nog wel eens in de gordijnen. Maar van Verbruggen kan Electrabel niet beweren dat hij niets van elektriciteit afweet een verwijt dat Willockx door Electrabel naar het hoofd werd geslingerd. Verbruggen analyseerde het derde-generatiecontract dat Electrabel en Intermixt aan gemeenten en intercommunales willen slijten. En zag dat het niet goed was. Althans, niet goed voor gemeenten en consumenten. Wel voor Electrabel.
EMIRAAT.
?De gemengde intercommunale wordt als een soort geldmachine voorgesteld, een perpetuum mobile,” zegt Verbruggen. Het is een sprookje dat een machine in beweging blijft zonder toevoeging van energie. ?De geldmachine van de gemengde intercommunales wordt gevoed met de facturen van de consument. Een uitgekiend systeem pompt het door huishoudens, scholen, middenstand en bedrijven ingebrachte geld vervolgens rond, om het uiteindelijk te kanaliseren in enerzijds de gemeentekassen, anderzijds de schatkist van Electrabel, om zo, via Tractebel en de Generale Maatschappij bij het Franse Suez te belanden.”
Een van de sleutels van het systeem is het statuut van publiekrechtelijke rechtspersoon zonder handelskarakter (artikel 2 van de nieuwe statuten). ?Daardoor moet er geen belasting op de winst worden betaald en kan de Europese concurrentie worden buitengehouden,” aldus Verbruggen. En daar is het Electrabel om te doen, meent hij. ?Het enige doel van deze operatie is het behoud van het alleenrecht van Electrabel voor de distributie en de levering van gas en elektriciteit. Dat verklaart ook waarom Electrabel zo gehaast is : Europa staat voor de deur, in vele landen waait een frisse wind door de elektriciteitssector, meer en meer gemeenten maken hun rekening en de klanten hebben het steeds minder op monopolies begrepen. Daarom wil Electrabel de komende dertig jaar alles bij het oude laten en er voor zorgen dat de gemeenten nooit meer terug kunnen naar een onafhankelijke dienstverlening inzake gas en elektriciteit.”
Verbruggen heeft er geen moeite mee dat wie investeert, winst maakt. Wel lastig wordt hij van een privé-bedrijf dat volgens hem quasi-taksen heft. ?Het principe dat alleen de overheid de kiezer mag belasten, wordt hier met de voeten getreden. In de gemengde intercommunale is Electrabel de operationele agent die ook quasi-fiscus speelt en zo de taksen aan de gemeenten overdraagt, na eerst aan zichzelf te hebben gedacht.” Verbruggen vergelijkt de gemengde intercommunales met een emiraat van de jaren vijftig. ?Een privé-bedrijf plaatst overal jaknikkers, pompt lustig grote sommen geld boven, verstrekt rijkelijk royalties aan de lokale besturen en wordt er, vanzelfsprekend, zelf rijk van.” De olie is het geld van de verbruiker, de jaknikkers zijn voor Verbruggen een aantal lokale politici en het Controlecomité voor de Elektriciteit en het Gas ?verborgen op de bovenste verdieping van de Tractebel-hoofdzetel in Brussel. De echte klos van de operatie, is de fiscus.
KAT IN EEN ZAK.
Verbruggen analyseerde de statuten. Volgens hem wordt de gegarandeerde stroomlevering beter gewaarborgd door de vrije markt. De gemeenten kunnen voorts, door het voorkooprecht voor de partij die geen vijftig procent van de aandelen bezit, geen volle eigenaar meer worden van de eigen distributienetten. Andersom is Electrabel altijd graag bereid om de voorkooprechten van de gemeenten op te kopen. De heffing die Electrabel doet op grote verbruikers en waarvan de producent een percentage doorstort aan de gemeente, kan leuk zijn voor de gemeentekas maar Verbruggen vindt ze funest. ?Ze houdt geen rekening met de autonome producenten en maakt dus dat de gemeenten niet zullen ijveren opdat de industrie zich op de Europese markt zou bevoorraden, aan zelfproductie zou doen of aan elektriciteitsbesparing tout court.” Gemengde intercommunales kunnen niet zonder Electrabel stroom aankopen of produceren.
Verbruggen heeft nog meer kritiek. Alle installaties worden door de gemeenten ingebracht tegen normale (lage) prijs. Maar als de gemeenten in de toekomst eigenaar willen worden, betalen ze er dik voor. Zo worden kapers voor de kust weggehouden. De experts, die worden toegekend aan de gemeentelijke bestuurders, moeten de instemming van Electrabel wegdragen. Dat de gemeenten bij het verlaten van de intercommunale verplicht zijn om het personeel op het eigen grondgebied mee over te nemen (en het sociaal statuut dat veel beter is dan dat van de gemeenten) doet Verbruggen denken aan analoge situaties waarbij ?de broodwinning van mensen als chantagemiddel wordt gebruikt om noodzakelijke vernieuwing tegen te houden.”
Verbruggen vindt het onbegrijpelijk dat voor de overname van 2.577.256 aandelen van elk ongeveer 6.600 frank (samen 17 miljard) niet eens een prospectus ter informatie van de toekomstige aandeelhouder wordt samengesteld. Voor hem is het nochtans duidelijk : ?Dit is een slechte en speculatieve belegging, veel slechter dan het alternatief dat elke gemeente binnen bereik heeft, namelijk beleggen in de eigen distributie-installaties.” Verbruggen gelooft niet in het perpetuum mobile van Electrabel. Het bedrijf kan geen dertig jaar geschenken uitdelen zonder de verbruikers te pluimen.
?Deze belegging is speculatief omdat het Electrabel-aandeel zo sterk is als het Electrabel-monopolie.” Met andere woorden : de dag dat Europa een frisse wind doet waaien door de Belgische elektriciteitssector, is het voorbij. ?Het is best mogelijk dat Tractebel op dat moment de sappige vruchten van Electrabel overhevelt naar Powerfin, zogezegd omwille van de Europese concurrentie, en Electrabel met de passiva laat zitten. Behalve het sociaal passief, is dat ook het nucleair passief waarvoor België zijn kop in het zand steekt. Maar in Groot-Brittannië weten ze intussen dat er dure nucleaire lijken uit de kast kunnen vallen.” Besluit : ?Gemeenten, laat u niet opjagen want het is een oude verkoperstruc om haast te veinzen en katten in zakken te slijten. Maak een financiële kasstroomanalyse, vergelijk met beleggingen in de eigen distributie en vooral : maak als bestuurder een onderscheid tussen het privé-belang van Electrabel en het algemeen belang. Die lopen niet altijd gelijk.”
P.R.
Professor Aviel Verbruggen : Gemeentebestuurders, maak een onderscheid tussen het privé-belang en het algemeen belang.
