Rattle en het Berliner Philharmoniker in perfect evenwicht.
Ik vroeg ooit aan een grote popster wat het geheim was van een wereldhit, en hij zei: ‘Dat je er het gevoel bij krijgt dat hij er altijd geweest is.’ De mini-ouverture, vier van de korte dansen en vooral de Bloemenwals uit het ballet De Notenkraker van Tsjaikovski zijn zulke hits – in die mate zelfs dat ze de rest van de muziek, toch bijna driekwart van de compositie, helemaal in de schaduw stellen. Er bestaan weinig echt goede complete opnames van, en dat is zonde.
Dat vond ook Simon Rattle. Hij en zijn Berliner Philharmoniker brachten er zopas een nieuwe versie van uit die je zo goed als de definitieve kunt noemen. Een kraakheldere opname, om te beginnen – een basisvoorwaarde waaraan nog altijd maar weinig producties écht voldoen – die elke noot van elk instrument haarscherp in beeld brengt. Dat geeft het orkest een sublieme sprankel die perfect bij het ballet past. Rattle kiest ook de juiste benadering: de muziek is begeleidend, zoals filmmuziek, en dus altijd net een tikje ingehouden. Je krijgt hier natuurlijk enkel klank, maar de aanpak is zo evocerend dat de beelden vanzelf in je hoofd opkomen. Er is veel inkt gevloeid over de combinatie Rattle/BP, maar hier komen nobele verfijning, lichtheid, perfectie en pure kracht helemaal samen.
Het verhaal van De Notenkraker zelf vertellen zou een stuk meer dan deze kroniek in beslag nemen. Het is in elk geval een van die tegelijk poëtische en verontrustende vertellingen van E.T.A. Hoffmann. Kinderen en speelgoed spelen er een belangrijke rol in, maar er wordt ook dood en vernieling gezaaid, al gaat het maar om muizen en speelgoedsoldaatjes. In de somberste scènes brengt een triangel of een tamboerijn altijd dat tikje luchtigheid, en in de vrolijke scènes zit vaak een mysterieuze ondertoon. Onder de beroemde celesta bij de dans van de Sugar Plum Fairy – een instrument dat een wanhopig naar de juiste klank zoekende Tsjaikovski in Parijs vond en angstvallig verborg voor zijn concurrenten – zit een contrabas die er een wat donkere ondertoon aan geeft. Dat vergt een perfecte balans die je bijna nooit hoort. Hier dus wel.
De gracieuze, hymneachtige scene in het dennenbos is een absoluut hoogtepunt op deze cd, maar eigenlijk zit die tjokvol highlights. Een heerlijke afdaling in een sprookjeswereld met een eigen poëtische logica waaraan al na een paar noten niet meer te ontkomen valt. Dat Tsjaikovski De Notenkraker schreef op het ogenblik dat hij in de diepst mogelijke depressie verkeerde, twee jaar voor zijn dood, is bijna onbegrijpelijk, maar deze opname bewijst dat het een van zijn mooiste geschenken aan de toekomstige generaties is.
SIMON RATTLE EN DE BERLINER PHILHARMONIKER: THE NUTCRACKER, EMI CLASSICS.
Peter Vandeweerdt
