De economie draait voor een groot deel op functionele domheid.
De gloriedagen van de Chicago School in de economie, die de basis vormt van het neoliberalisme, liggen al lang achter ons. De Chicago School steunde sterk op het principe van de rationele keuze, maar helaas was er één groot probleem mee: het uitgangsprincipe was fundamenteel fout, ondanks het feit dat het Nobelprijzen opleverde. Rationele beslissingen worden gemakkelijk ondermijnd door sociale druk en andere normen – om maar die te noemen. Die moeten mee in het economisch badwater genomen worden als je bruikbare inzichten wilt verwerven. Zo werd de ‘gedragseconomie’ geboren, die onder meer probeert meer rekening te houden met het irrationele in elk van ons.
In het vakblad Trends In Genetics werd de voorbije lente een interessant debat gevoerd over ons ‘fragiele intellect’. De menselijke intelligentie zou afhangen van duizenden genen die voortdurend veranderen. Maar de druk om slim te zijn vermindert, omdat wij het ons in een maatschappij die veel taken op zich neemt kunnen veroorloven om niet meer in alles de beste te zijn. Om de basisstelling aan de oorsprong van het debat ruwweg samen te vatten: ons socialezekerheidssysteem creëert een ‘intellectuele woestenij’.
Om het nog erger te maken voor de vele zelfverzekerde economen onder ons, lijken bepaalde economische geplogenheden de cultus van de domheid te versterken. The Journal of Management Studies publiceerde een vernietigende studie, die aantoonde dat wat ‘functionele domheid’ wordt genoemd als een van de belangrijkste oorzaken voor de financiële crisis moet worden beschouwd.
Functionele domheid is een gevolg van het feit dat bepaalde organisaties – investeringsbanken, consultancybedrijven en pr-bureaus worden met naam genoemd – er wel prat op gaan dat ze de intelligentste mensen inhuren, maar dat ze die vervolgens in zo’n keurslijf duwen dat hun intellectuele capaciteiten onderdrukt worden. Zo moeten nogal wat mensen de kredietcrisis in de Verenigde Staten hebben zien aankomen, maar omdat het in de eerste plaats niet hún probleem was, en ze in de tweede plaats niet het risico wilden lopen om hun oversten voor het hoofd te stoten door op het probleem te wijzen, werd er niet naar oplossingen gezocht. Tenzij oplossingen die het probleem als een virus over de wereld verspreidden, verpakt als ‘afgeleide financiële producten’ die later gewoon ‘rommelkredieten’ bleken te zijn. Omdat ook elders functionele domheid overheerst, werden die rommelkredieten gretig aangekocht, ook door onze banken.
De financiële crisis is dus mee een gevolg van het gegeven dat intelligente mensen onder druk van de organisatie waarin ze terechtkwamen, hun logische instelling lieten varen. De kans dat dit inzicht in de toekomst tot beterschap leidt, is niet groot. Lessen trekken uit het verleden is immers een te rationeel uitgangspunt om succesvol te zijn.
