Sabena is de eerste nationale luchtvaartmaatschappij in Europa die helemaal verdwijnt. Hoe is het zover kunnen komen? Drie journalisten beten zich in het dossier vast. Hun boek ?De Crash van Sabena? ligt vanaf deze week in de winkel. In het volgende cruciale hoofdstuk staan Swissair en de Belgische overheid met getrokken messen tegenover elkaar.
Begin juli 2001. Swissair heeft laten weten dat het haar aandeel binnen Sabena niet tot 85 procent kan of wil verhogen. Voorzitter Mario Corti wil elke mogelijke regeling zo ver mogelijk naar het einde van het jaar verschuiven zodat zijn maatschappij enigszins kan herstellen van de zware financiële klappen. De Belgische minister voor Overheidsbedrijven Rik Daems (VLD) heeft Corti met een rechtszaak in de tang. De voorzitter van Sabena, Fred Chaffart, heeft hem ook vastgepind. Swissair heeft op dat moment zelf een overbruggingskrediet van ettelijke miljarden gekregen en dat geld mag van de banken niet gebruikt worden om schulden in buitenlandse participaties te vereffenen.
Mario Corti weet dat je soms alternatieve wegen moet bewandelen om je doel te bereiken. Zo een tussenweg is een oude bekende: Félix Weber, de financieel directeur van interimbureau Adecco Zwitserland. Corti en Weber hebben een informele ontmoeting.
‘Weber moet eens polsen bij Patrick De Maeseneire wat zou kunnen voor de Belgen. ‘ De Maeseneire is een van de toplui van de Zwitserse uitzendgigant Adecco in New York, maar hij is ook bestuurder bij Sabena en hij kent de weg binnen de Belgische regering. Nog belangrijker is dat hij niet aanwezig was op de raad van bestuur waarop voorzitter Fred Chaffart aankondigde dat Sabena een proces tegen Swissair zou aanspannen. Voor Corti was dat een zeer gevoelig punt.
Maar ook op het Belgische politieke niveau zoekt men een uitweg. Voor Sabena dringt de tijd en wanneer de rechter een uitspraak gedaan heeft, kan het al te laat zijn. Tijdens de vergaderingen tussen de verschillende kabinetschefs komt De Maeseneire een paar keer ter sprake. Iemand merkt op dat ‘De Mae- seneire toch wel goede contacten in Zwitserland heeft’. Maar de kabinetten van Daems en premier Guy Verhofstadt (VLD) houden eraan om hun eigen strategie te volgen: de Zwitsers met een rechtszaak dwingen te betalen.
De Maeseneire zit op donderdag 12 juli op de luchthaven in Boston. Plots krijgt hij een telefoontje van Félix Weber: ‘Patrick, ik heb met Corti gesproken en die zit enorm verveeld met de situatie bij Sabena. Corti heeft het gevoel dat hij niet met de juiste mensen praat in België. Zouden jullie niet eens met mekaar spreken?’
De Maeseneire wikt en weegt. Het verhaal van Corti is voor een stuk larie natuurlijk. De man wil gewoon geen contact meer met Daems en Chaffart, de twee boosdoeners die het gewaagd hebben om een rechtszaak tegen hem aan te spannen. Maar misschien is dit dé kans om het kluwen te ontwarren en tot een eervol akkoord te komen. De Maeseneire zegt tegen Weber dat hij eerst wil overleggen met de Belgische regering. Een paar minuten na het gesprek wordt Corti ingelicht.
Donderdagavond vliegt De Maeseneire vanuit Boston naar Londen. Vrijdagmiddag zit hij op de Eurostar Londen-Brussel. Tijdens de treinreis belt Weber met De Maeseneire. Corti wil hem dringend spreken.
VEEL TOEVAL
Toeval of niet, maar diezelfde vrijdag wordt Rik Daems op het kabinet van premier Verhofstadt ontboden. Nu alles na het laatste onaanvaardbare voorstel uit Zwitserland geblokkeerd zit, moet er toch eens gepraat worden. De rechtszaken tegen Swissair kunnen maanden, misschien zelfs jaren aanslepen. Zoveel tijd heeft Sabena niet. En ook bij Swissair stijgt de druk. Het Swissair-aandeel op de beurs begint zwaar te lijden onder de stroom negatieve geruchten. Een beursgenoteerd bedrijf kan een aanslepende miljardenclaim missen als kiespijn. Luc Coene, de kabinetschef van de premier, is ervan overtuigd dat de strategie vruchten begint af te werpen. Maar als de Zwitsers buigen, dan moet Sabena wel met een realistisch alternatief klaarstaan.
Op 13 juli heeft Corti nog een andere belangrijke afspraak: hij ontmoet ook de voorzitter van Virgin Express, sir David Hoare. Virgin Express onderhandelt al lang met Sabena over allerlei vormen van samenwerking en zelfs een fusie is in die gesprekken geen taboe. Maar iets concreets is er niet. Hoare vermoedt echter dat er een buitenkansje op til is. Hij wil zelf van Corti vernemen wat de Zwitsers van plan zijn in België.
Corti antwoordt hem zonder enige gêne: ‘We betalen geen frank meer voor Sabena. It’s over!’ Hoare weet dan hoe laat het is. Over and out met Sabena. De voorzitter van Virgin Express is een businessman en herstructureringsspecialist pur sang. Enige sentimentele banden ten opzichte van bedrijven heeft hij niet. Wat verlies maakt, moet eruit. Nadat de Virgin-Expressafdeling in Ierland gesloten werd wegens te duur, is Virgin-Brussel de volgende dochter die gesaneerd moet worden. Als Sabena zou verdwijnen, ziet Hoare een mogelijkheid om met Virgin Express de nummer één in de hoofdstad van Europa te worden.
‘WE ZIJN ERIN GELUISD’
‘Met wie kan ik praten om het Sabena-probleem op te lossen?’ vraagt Corti aan Patrick De Maeseneire. Hij merkt fijntjes op dat hij niet hoog oploopt met het kabinet-Daems. Tussen De Maeseneire en Corti klikt het echter onmiddellijk. Beiden blijken dezelfde visie te delen op wat hen de jongste maanden is overkomen: blind in een bestuurdersfunctie van een maatschappij stappen zonder te weten welke zware problemen die heeft. Corti gooit het meteen op een akkoordje met De Maeseneire: ‘Kijk, ik ben erin geluisd bij Swissair, jij bent erin geluisd bij Sabena. Het enige wat we kunnen doen, is het proberen op te lossen. We zijn geen van beiden verantwoordelijk voor het verleden, maar we zitten er wel mee. Laten we het samen oplossen. ‘
Vanaf die vrijdagavond houdt De Maeseneire voortdurend telefonisch contact met de Swissair-top. Corti en zijn directe medewerkers vuren uur na uur nieuwe voorstellen op hem af. De Maeseneire laat zich bijstaan door minister van Begroting Johan Vande Lanotte (SP.A) en zijn kabinetschef en voormalig Sabena-bestuurder Jannie Haek.
Tegen zaterdagavond liggen de grote lijnen van een akkoord tussen Swissair en Sabena vast. Maar er zijn nog enkele problemen. Sabena heeft ongeveer 500 miljoen euro nodig om het alternatieve businessplan te financieren. De maatschappij wil terugplooien op de Europese markt met nadruk op de goed betalende zakenklanten, en daarvoor heeft gedelegeerd bestuurder Christoph Müller kleinere vliegtuigen nodig. Bovendien moet er dan personeel afvloeien. De Belgische overheid kan ook onmogelijk als enige partner geld in de maatschappij pompen. Europa zou dat beschouwen als overheidssubsidiëring en weigeren. Bijgevolg heeft de regering een voorwendsel nodig om nog geld te storten. Een privé-investeerder, zoals bijvoorbeeld Swiss- air, moet met andere woorden een even groot bedrag investeren.
Er wordt gerekend op 210 tot 250 miljoen euro van Swiss- air en de overheid engageert zich om Sabena te helpen bij de sanering van de maatschappij, die een sociaal passief van een kleine 2000 en mogelijk zelfs 3500 arbeidsplaatsen zal veroorzaken.
Tussen de regels door laat de regering-Verhofstadt ver- staan dat alles zo vlug mogelijk geregeld moet worden. Binnenskamers luidt het zo: wegens het EU-voorzitterschap en de verkiezingen in 2004 wil de premier de herstructurering in het eerste kwartaal van 2002 afgehandeld zien. Verschillende zeer betrouwbare bronnen bevestigen dit.
Corti heeft oren naar het voorstel. En wie weet, denkt Corti, wat er tijdens de onderhandelingen nog allemaal uit de bus komt. Maar de Swissair-voorzitter wil vóór woensdagavond 18 juli een akkoord. Het is de laatste kans, want Corti heeft een belangrijke raad van bestuur en het zou wel leuk staan als hij daar een oplossing voor Sabena kan voorleggen.
‘HALLO PREMIER, WE HEBBEN CONTACT’
Het kabinet-Vande Lanotte brengt Luc Coene op de hoogte. Die reageert woedend. Heel de strategie die het duo Daems-Verhofstadt heeft opgebouwd, is op een paar dagen onderuitgehaald door die geheime gesprekken. Coene is ook vandaag nog ontgoocheld over het voorstel van De Maeseneire: ‘Dat initiatief stond haaks op onze strategie en het heeft de zaken alleen maar moeilijker gemaakt. De Maeseneire was niet op de hoogte van wat er gaande was. Hij komt daar ineens tussen en stuurt een volkomen verkeerd signaal naar de Zwitsers dat ‘wij’ willen praten! Wanneer we gewoon voet bij stuk hadden gehouden, was er ook een oplossing gekomen. De druk was in juni zo groot geworden binnen Swissair. De banken zagen dat aandeel op de beurs maar zakken. Swissair zat nu eenmaal vast aan dat 85-procentcontract dat door hun topmensen met de Belgische staat was getekend. Ze wisten zeer goed dat er juridisch geen uitweg was. Maar goed, je moet vooruit geraken en de contacten waren gelegd. Als de zaak verder geblokkeerd bleef, was dat ook slecht voor Sabena. Achteraf gezien hadden we de rechtszaak moeten doorzetten in plaats van te gaan praten met Corti. ‘
Ondanks zijn aversie tegen de putsch van het trio De Maeseneire-Haek-Vande Lanotte besluit Coene het spel mee te spelen. Op maandagavond 16 juli zullen hij en premier Verhofstadt om halftien naar het Astoria Hotel in Brussel komen om met Corti te onderhandelen. Verhofstadt relativeert achteraf de heisa tussen de kabinetten: ‘Wij hebben van de Zwitsers een signaal teruggekregen, want ons teken was de rechtszaak. Een rechtszaak heeft altijd twee bedoelingen. Aan de ene kant wil je je gelijk halen en aan de andere kant is het een drukkingsmiddel om iemand over de brug te laten komen. De Zwitsers dwingen te praten, want dat wilden ze eerst niet. ‘
Er wordt afgesproken dat buiten de directe betrokkenen niemand op de hoogte gebracht wordt. Ook niet minister Daems en voorzitter Chaffart. Meteen begint het spektakel waaraan Daems een mediakater zal overhouden.
DE ASTORIA-MEETING: WAT VOORAFGING
Op maandag 16 juli wordt Karel Gacoms van de socialistische vakbond vroeg na de middag gevraagd om even langs te komen op het kabinet van minister Vande Lanotte, recht tegenover het Astoria Hotel in Brussel. Het gesprek gaat over de mogelijke ontslagen.
Vande Lanotte: ‘Er zullen duizend of tweeduizend mensen moeten vertrekken. Is dat haalbaar?’
Gacoms: ‘Jullie zullen nooit een akkoord met de piloten kunnen sluiten. ‘
Gacoms houdt aan de ontmoeting een vreemd gevoel over: zoveel ontslagen zijn misschien moeilijk verteerbaar, maar in tijden van nood gaat moeilijk ook. De christelijke vakbond wordt niet gepolst, maar ze zijn wel op de hoogte dat de socialistische vakbond op het kabinet van Vande Lanotte ontvangen werd. Vanuit het hoofdkwartier van Agalev wordt het ACV ingelicht dat er iets gaande is. De Maeseneire voelt dat het buiten spel zetten van Daems en Chaffart voor heibel zal zorgen. Hij vraagt aan Vande Lanotte of de premier toch wel zeker Daems en co op de hoogte zal brengen.
Maandagmiddag heeft De Maeseneire nog een informeel contact met VLD-voorzitter Karel De Gucht. Die ziet geen graten in de demarche van het Sabena-raadslid.
In de vooravond spreken de hoofdrolspelers eerst af op het kabinet van Vande Lanotte om de violen gelijk te stemmen. Ondertussen vertrekt Corti met de Swissair-vlucht van halfzeven uit Zürich richting Brussel voor de uiterst geheime missie in het Astoria-hotel.
WIE ZIT AAN DE TAFEL?
Het bezoek van Corti aan Brussel lekt al uit voor het Swissair-toestel op Belgische bodem geland is. Op de vlucht van Corti zitten toevallig twee Sabena-topmensen op de terugweg van Zürich. Secretaris-generaal Patrick du Bois en human resource manager Tony Jossa hebben eerder op de dag een directievergadering van Swissair bijgewoond. Maar wat doet Corti op de maandagavondvlucht naar België? Du Bois besluit om Corti aan te spreken: ‘Bonjour, monsieur le président, je ne vous ai pas vu!’
Corti glimlacht en houdt de lippen op elkaar. Zodra het vliegtuig in Brussel geland is, biedt Du Bois Corti een lift aan. Maar Corti weigert beleefd. De twee kaderleden beginnen te vermoeden dat er die avond iets belangrijks gaat gebeuren. Ook Sabena-voorzitter Chaffart krijgt op diezelfde maandagavond een privételefoontje:
‘A propos, weet je dat Corti in Brussel is?’
‘Weet je wat die hier komt doen?’
‘Neen, maar hij is gekomen met de vlucht van halfzeven. ‘
Fred Chaffart besluit om af te wachten. Om halftien stappen Vande Lanotte, Haek, De Maeseneire en Coene het restaurant van het majestueuze Astoria Hotel binnen. Premier Verhofstadt en Corti zijn er al. Mario Corti heeft enkele steekkaarten op zak met daarop twee scenario’s. Hij steekt van wal met een voorstel dat identiek is aan dat van 2 juli: het omzetten van schulden en verstrekken van leningen. Een voorstel dat toen door de regering als ruim onvoldoende werd afgedaan. Kabinetschef Coene doorziet het sluwe spelletje van Corti en schudt onmiddellijk heftig neen. Iedereen kijkt trouwens verbaasd, want dit is niet wat er afgesproken is aan de telefoon. ‘Dit is onaanvaardbaar’, antwoordt Coene. ‘We zijn hier onze tijd aan het verliezen. Dan is het gedaan, meneer Corti!’ De Zwitserse topman beseft dat het geen tijd meer is voor tactische spelletjes.
‘Oké, laten we dat voorstel vergeten. Laten we over andere dingen praten.’
Corti heeft snel door dat de Belgische onderhandelaars niet te vermurwen zijn. Maar proberen kan nooit kwaad, denkt hij. Jannie Haek, de kabinetschef van Vande Lanotte, noemt het vandaag een staaltje blufpoker: ‘Ik had de indruk dat Corti zeer goed wist waar hij naartoe wilde. En dat er uiteindelijk uitkwam wat hij wenste.’
Meer dan vier uur wordt er over het voorstel onderhandeld. Soms bits en hard, soms begrijpend. De kabinetschef van de premier blijkt de hardste noot om kraken. Maar de premier trekt de discussie naar zich toe. Het enige twistpunt blijft de timing voor de betalingen. Coene wil onmiddellijk geld zien. Corti kan de premier overtuigen dat Swissair toch wel wat problemen heeft en liefst in vier keer wil betalen. De eerste schijf begin oktober en de volgende drie per kwartaal vanaf april 2002. Corti haalt zijn slag thuis.
‘Wanneer Corti zegt dat hij zal betalen, dan ga je daar ook van uit’, meent Coene. ‘Als je voortdurend iemands woorden in twijfel moet trekken, onderhandel je niet meer. We wisten via Müller dat hun kredietlijnen wat ‘scherp’ lagen en zo. We begrepen daaruit dat ze daarmee de prijs voor hun uitkoop wilden drukken. Maar dat spelletje hebben ze dankzij onze druk niet kunnen spelen.’
Coene leest op het einde van de vergadering de overeenkomst punt per punt voor. De Belgische onderhandelaars zijn tevreden, want uiteindelijk neemt Swissair 60 procent van de kapitaalsinjectie voor zijn rekening, terwijl ze maar 49,5 procent van de aandelen heeft. En bovendien is Sabena verlost van negen vliegtuigen. Toch ook goed voor 250 miljoen euro. Zeg maar boetegeld. Dinsdagochtend trekt Corti met dit lijstje naar zijn raad van bestuur in Zwitserland. Van bij premier Verhofstadt vertrekt een fax ter bevestiging van de overeenkomst naar de Swissair-Groep. Op de diverse kabinetten groeit de spanning. Hoe langer het duurt, hoe groter de kans dat er iets uitlekt in de pers. Na een paar telefoontjes belandt een fax van Corti op het bureau van Coene. De Zwitserse raad van bestuur heeft het akkoord principieel goedgekeurd. Swissair stelt voor om een gezamenlijk persbericht op te stellen. Dat zou dinsdagavond na sluiting van de beurs verstuurd worden. Maar het lot besliste er anders over.
HET LEK OP TELEVISIE
Op de VTM-nieuwsdienst weten ze maandagavond al dat Corti in Brussel is. Maar pas dinsdagmorgen tegen negen uur wordt duidelijk waarom. Via een bevriende bron krijgt een journalist een tip. Enkele telefoontjes later kent de journalist enkele punten van het akkoord. Maar omdat de informatie niet volledig is, beslist de journalist samen met de eindredactie om het nieuws ’s middags nog niet mee te geven. Later op de dag wordt ook duidelijk dat minister Daems niet aanwezig was bij de onderhandelingen. Wat is er misgelopen? Een hele ochtend rondbellen zorgt voor verschillende versies.
Redactie: ‘Hallo, meneer Coene. Kunt u ons iets meer vertellen?’
Luc Coene: ‘Bel mij later, ik ben nu druk bezig.’
Redactie: ‘Hallo, kabinet-Daems, kunt u ons iets meer vertellen?’
Kabinet-Daems: ‘Akkoord? Welk akkoord?’
De communicatie verloopt stuntelig. Daems die fair zijn rol blijft spelen en Verhofstadt die ondanks een communicatieadviseur Daems maar half verwittigt over het bereikte akkoord. Vande Lanotte die de hete aardappel naar Verhofstadt doorschuift. De Maeseneire wiens geweten knaagt omdat klaarblijkelijk toch niemand Daems ingelicht heeft. En de rest van de regering die zich verkneukelt in dit stukje cinéma vérité.
Om zeven uur brengt VTM het nieuws exclusief. Dit is het akkoord, en dit zijn de onderhandelaars. Maar welke rol speelde Rik Daems? En was dit een machtsgreep van de premier? De tenoren verdedigen zich.
Rik Daems: ‘Ik blijf erbij. Men heeft mij eerst gevraagd wat kon. Na de onderhandelingen, ’s nachts heeft men mij gebeld. Dat was de strategie omdat Corti niet met mij en niet met Chaffart wilde praten. Je kan niet blij zijn met zo’n verloop. Natuurlijk voelde ik me gepasseerd. Vooral door de beeldvorming achteraf. Ik maak Verhofstadt ook geen verwijten. Die is daar gewoon niet mee bezig. De dag zelf was het natuurlijk iets anders. ‘
Guy Verhofstadt: ‘Na de onderhandelingen heb ik Rik Daems gebeld met de boodschap dat we met Corti gepraat hadden en ik zei hem: Ik denk dat we binnen de voorwaarden zitten.’
Patrick De Maeseneire: ‘Mijn gevoel is dat Verhofstadt zijn minister eerst had moeten inlichten. Daems blijft erbij dat ik hem ook had moeten bellen. Maar dat kon niet. Ik had mijn woord gegeven aan Corti om het niet te doen. En dus heb ik het niet gedaan.’
Luc Coene: ‘Daems was op de hoogte dat er iets aankwam. We hebben de mogelijkheden met hem doorgenomen. Dat was vooraf goed afgesproken. Op basis van zijn gegevens hebben we ’s avonds met Corti gediscussieerd. En uiteindelijk was dat akkoord nog beter dan de minimumlijn die wij hadden getrokken. Maar Daems had de feiten tegen zich. Wij konden ook niet onmiddellijk iets zeggen.’
Minister Daems denkt even aan ontslag nemen, maar doet dat uiteindelijk niet. Ook Fred Chaffart denkt er als voorzitter het zijne van: ‘Ik vond het toch wel erg voor Daems. Maar eigenlijk heeft hij misschien wel geluk gehad. Zonder akkoord hadden ze hem al lang gekruisigd. Ik geef ook toe dat ik de dagen na dat akkoord wel heb zitten spelen met de gedachte: oké, mannen, als jullie het alleen kunnen, doe maar. Ik heb hier niks dan last met heel dat spel, en veel beter word ik er ook niet van. Tja, het is wel spectaculair om zo weg te gaan, maar dan laat je iedereen in de steek.’
Ook gedelegeerd bestuurder Christoph Müller van Sabena valt uit de lucht. Hij is met vakantie in Frankrijk en krijgt op dinsdagmorgen een telefoontje van personeelsdirecteur Jossa die hem op de hoogte brengt van het bezoek van Corti aan Brussel. Müller belt daarop twee uur lang met voorzitter Chaffart. Na de middag neemt hij het vliegtuig terug naar Brussel. Müller vindt het achteraf gezien allemaal niet zo erg: ‘Het was een zaak tussen de aandeelhouders en eigenlijk waren we allemaal op dit soort constructie aan het wachten. Het akkoord was dan ook nog eens beter dan we verwacht hadden.’
Verhofstadt is de grote triomfator en Daems krijgt een slecht imago toebedeeld. Toch wel vreemd dat de premier met de befaamde Slangen-communicatiemachine in de achterzak een dossier zo verkwanselt in de media. Of zit ook daar een ‘strateGuy’ achter?
In Zwitserland kan Corti het akkoord goed verkopen. In de pers is er zelfs sprake van opluchting. Ook de Belgen zijnu met een afkoopsom te paaien. Swissair kan weer ‘echt’ Zwitsers worden. De beurs reageert positief. Het aandeel stijgt die dag al meteen met 10 procent. Maar is Corti van plan te betalen? Müller twijfeltu aan de goede bedoelingen van de Zwitsers: ‘Corti en Virgin-Expressbaas Hoare hebben elkaara het akkoordog ontmoet. Corti vertelde dat er werd onderhandeld met de loop van het geweer tegen zijn kop, maar dat hijooit zou betalen.’
Peter Denruyter
