Drie muzikaal bijzonder originele operawerken op cd: Busoni, Szymanowski en Messiaen.
Het is niet uitzonderlijk dat operacomponisten zelf hun libretto schrijven. Denk maar aan Wagner. Het is wel een bewijs dat ze zoveel mogelijk controle over hun werk proberen te houden. De jongste maanden verschenen kriskras door mekaar drie opnamen van opera’s die deze eeuw geschreven werden en waarvan de componist ook de auteur van het libretto is. In de drie gevallen is dat echter niet de grootste verdienste van de opname. Het gaat stuk voor stuk om muzikaal bijzonder originele werkstukken. Chronologisch zijn dat Die Brautwahl, de keuze van de bruid van Feruccio Busoni, Krol Roger, koning Roger van Karol Szymanowski en Saint François d’Assise van Olivier Messiaen.
Busoni, van Italiaans-Duitse origine (1866-1924), kennen we vooral als pianovirtuoos en als bewerker van Bach voor de piano. Maar hij was meer dan dat en hij hield er heel eigen esthetische inzichten op na. Aan het begin van deze eeuw laveerde hij elegant tussen het Wagnerisme en het twaalftoonstelsel van Schönberg. Zijn opera Die Brautwahl gaat terug op een novelle van de romantische schrijver E.T.A. Hoffmann en kreeg als ondertitel een “muzikaal-fantastische komedie” mee. Een heel nieuw genre.
De muziek is inderdaad soms komisch, maar niet fanatiek. Ze heeft namelijk niets te maken met de muzikale suikertaarten van de operette. De muziek is nerveus, past zich lijn per lijn aan de betekenis van de woorden en de gemoedsgesteldheden aan. Ze zit vol citaten uit diverse perioden. Het contrapunt van Bach is duidelijk in zijn oren blijven hangen. In feite voorspelt deze muziek in 1912 al het neoclassicisme van een Stravinsky of van een Prokofjev en het latere expressionisme van een Hindemith. En waarom niet, ook het postmoderne denken.
De opname die Daniel Barenboim realiseerde, is in de eerste plaats interessant omdat het hier over een onbekend repertoire gaat. Ze is gebaseerd op de opvoeringen in 1992 in de Staatsoper Berlin. Alleen jammer dat terwille van de duur zowat een derde van de opera werd weggesneden. De muziek blijft wel overeind, maar het verhaal is er niet inzichtelijker door geworden.
BLOEMRIJKE VERSIERINGEN
Eveneens een ontdekking is de schitterende Krol Roger van de Pool Szymanowski (1882-1937), een werk dat een unieke plaats in de muziekgeschiedenis inneemt. Het werd weinig gespeeld omdat het enorme middelen vergt voor een relatief korte duur. De opera werd op de cd aangevuld met de vierde symfonie. De muziek baadt in een voluptueuze klankenrijkdom – even overdadig als het interieur van een Byzantijnse kerk – die de componist voor zijn eerste bedrijf voorschrijft. Maar het meest frappante is de broeierige sfeer, de spanning tussen rede en gevoel, tussen Apollo en Dionysos, tussen homo- en hetero-erotische verleiding.
Het verhaal is gesitueerd op Sicilië in de twaalfde eeuw, toen het eiland werd geregeerd door kunstlievende vorsten die zowel de moslim- als de christelijke cultuur naast mekaar lieten bestaan. De muziek van Szymanowski twijfelt zelf tussen helderheid en geheimzinnigheid, tussen een Europese beheersing en een oosterse traditie vol bloemrijke versieringen. Door de geïsoleerde positie van deze Pool is de muziek van de opera uit 1926 in feite nog een late nabloeier van de romantiek. Dirigent Simon Rattle en zijn koor en orkest van the City of Birmingham laten de partituur bruisen van leven en puren er de laatste hedonistische tintelingen uit. De vocale bezetting is voorbeeldig, de Amerikaanse bariton Thomas Hampson is een emotioneel kwetsbare koning Roger, en Elzbieta Smytka als Roxana zingt de meest exotische ijle partij.
De Saint François d’Assise van Messiaen is uiteindelijk geen onbekend werk. Het werd sinds zijn creatie geregeld op het repertoire genomen en er bestond al een opname van. Brussel 2000 zorgt later dit seizoen voor een concertante versie onder leiding van Reinbert de Leeuw. Voor deze opname liepen de bandopnemers op het festival van Salzburg mee. Het blijft het meesterwerk van een religieus geïnspireerd componist, met een sublieme José van Dam – hij creëerde de titelrol – en een letterlijk engelachtige Dawn Upshaw.
Ferruccio Busoni, “Die Brautwahl”, Daniel Barenboim, Teldec 3984-25250-2. Karol Szymanowski, “Krol Roger”, Sir Simon Rattle, EMI Classics 5 56823-2. Olivier Messiaen, “Saint François d’Assise”, Deutsche Grammophon 445 176-2.
Lukas Huybrechts
