‘I gotta keep on moving, blues falling down like hail’, zong blueslegende Robert Johnson in 1937. ‘And the day keeps on reminding me there’s a hellhound on my trail.’ 74 jaar later is het de soundtrack bij Pukkelpop 2011. Een hagelstorm zaaide er dood en vernieling. De schuldeisers volgen. Meteen rijst de vraag of het muziekfestival de natuurramp zal overleven.
Vier dodelijke slachtoffers, elf zwaargewonden en een niet te overziene materiële schade: de ultieme nachtmerrie van elke festivalorganisator. In tien minuten tijd zag Chokri Mahassine, de man achter Pukkelpop, zijn levenswerk voor zijn ogen instorten. Hij legde zijn evenement stil, en na enkele uren aarzelen besloot hij ook de overige twee festivaldagen af te gelasten. Terecht, vond het merendeel van de bezoekers. Want wie haalt het in zijn hoofd verder te feesten op een plek waar mensen in dramatische omstandigheden het leven hebben gelaten?
Alleen, een festival dat 60.000 toeschouwers lokt en heel wat grote namen uit de popmuziek op zijn programma heeft staan, is per definitie een miljoenenbusiness. De kans is dus groot dat Pukkelpop, na de vernietigende storm, ook afstevent op een financieel drama. ‘Het zakelijke mag nooit primeren op het menselijke’, zei een geëmotioneerde Mahassine vrijdagochtend tijdens de persconferentie waar hij zijn annulering motiveerde. ‘Komt er ooit nog een volgende editie van Pukkelpop? Of zijn jullie nu failliet?’ wilden enkele voortvarende journalisten weten. Antwoord van de vermoeide organisator: ‘Die vraag houdt me op dit moment niet bezig.’
Maar dat kan natuurlijk niet beletten dat ze de komende weken en maanden veelvuldig zal worden gesteld. Of Mahassine en zijn team na die noodlottige 18 augustus overeind zullen weten te krabbelen hangt – ook als je abstractie maakt van het emotionele trauma – af van een hele reeks factoren. Zullen de 200 bands, die deze editie op één van de acht podia geprogrammeerd stonden, hun gage opeisen? Of tonen ze begrip voor de uitzonderlijke weersomstandigheden die van het festivalterrein een rampgebied maakten? Zullen bezoekers aansturen op compensatie voor wat ze hebben gemist? En wat met de sponsors en toeleveringsbedrijven? Hadden de organisatoren de storm kunnen voorzien? Deden ze er alles aan om de schade te beperken? Waren de ingestorte tenten wel stevig genoeg? Zijn festivals met de omvang van Pukkelpop, waar duizenden mensen op een relatief kleine ruimte bij elkaar zijn, niet al te kwetsbaar en vallen ze uit veiligheidsoverwegingen nog wel te verantwoorden? In de nasleep van de tragedie is het voer voor een debat waarin zowel lokale en nationale overheden als verzekeringsmaatschappijen hun stem zullen laten horen.
De artiestengages: hopen op goodwill
‘Tegen de kracht van zo veel natuur-geweld was niemand opgewassen’, zegt Mahassine. Wie zich donderdag op de Pukkelpopweide bevond, zal die stelling bijtreden. ‘Zoiets hebben we nog nooit meegemaakt’, was de meest gehoorde reactie. Na een eerste onderzoek oordeelde het parket van Hasselt alvast dat de organisatoren niets te verwijten viel. Weerkundigen van het KMI spraken van ‘een uitzonderlijke en rampzalige samenloop van omstandigheden, die niet precies voorspeld kon worden’. Ook elders in het land vielen overigens muren om, werden daken van huizen afgerukt en bomen ontworteld.
Bij AG Insurance, de maatschappij die Pukkelpop verzekert voor burgerlijke aansprakelijkheid, spreekt men nu al van ‘een miljoenendossier’ waarvan de financiële afwikkeling lang en ingewikkeld dreigt te worden. Overmacht of niet? Kan men de organisator of een andere partij die bij het festival betrokken is – bijvoorbeeld het bedrijf dat de tenten levert – fouten, tekortkomingen of nalatigheden aanwrijven? ‘Het zal uitgebreid door experts worden onderzocht’, zegt Wauthier Robyns, woordvoerder van Assuralia, de beroepsvereniging van verzekeringsondernemingen. ‘Al ziet het ernaar uit dat hun verslagen nog maanden op zich zullen laten wachten. In elk geval zullen festivalgangers die op Pukkelpop materiële, lichamelijke of psychische schade hebben opgelopen pas vergoed worden als ze zwart op wit kunnen aantonen dat de organisator aansprakelijk is. Blijkt dat onmogelijk, dan zullen slachtoffers of hun nabestaanden een beroep moeten doen op hun eigen ongevallenverzekering.’
Maar kan een organisator van een massa-evenement zich überhaupt indekken tegen extreme weersomstandigheden? ‘Dergelijke polissen bestaan’, zegt Robyns. ‘Maar bij het bepalen van de premie zal altijd een evenwicht worden gezocht tussen de waarde van het verzekerde belang en de probabiliteit dat zo’n ramp zich werkelijk voordoet.’ In de praktijk is zo’n verzekering zo goed als onbetaalbaar.
Rest de vraag hoe de geprogrammeerde bands en hun managements, nadat de eerste emoties zijn weggeëbd, zullen reageren op de afgelasting van het festival. ‘In de contracten die wij afsluiten, zijn doorgaans beide partijen verzekerd’, zegt Christian Pierre, manager van dEUS, dat zaterdag op het hoofdpodium had moeten staan. ‘Maar je kunt situaties waarin een concert wordt afgelast onmogelijk met elkaar vergelijken. Elk geval is anders, en de overeenkomst die je uiteindelijk bereikt is altijd het resultaat van onderhandelingen. Over ons gemiste optreden op Pukkelpop kan en wil ik niet uitweiden. Daarvoor is het nog veel te vroeg.’
‘De meeste artiestencontracten bevatten weliswaar een clausule over heirkracht, maar doorgaans is die in het voordeel van de artiest’, zegt Patrick Keersebilck, organisator van het Cactusfestival in Brugge. ‘Kan de artiest niet optreden om gezondheidsredenen of mist hij een show, pakweg door een storing van het luchtverkeer, dan moet je je daar als organisator bij neerleggen, ook al heb je al een hoop kosten gemaakt voor promotie, beveiliging en dergelijke. Maar als Cactus door onvoorziene omstandigheden genoodzaakt is een optreden te annuleren, doet dat niets af aan de factuur. We kunnen dan hooguit hopen op een minnelijke schikking.’
‘Topacts als Foo Fighters en Eminem zijn eigenlijk rondreizende fabrieken, waar veel personeel en materiaal bij betrokken zijn. Dat kost handenvol geld’, aldus Kevin De Vos, programmator van Gent Jazz en voorheen betrokken bij Feest in ’t Park in Oudenaarde. ‘Het is maar de vraag of Chokri Mahassine uit die hoek op veel welwillendheid zal kunnen rekenen.’
Maarten Quaghebeur, organisator van het Boomtownfestival in Gent, voorzitter van de federatie van muziekmanagers en actief bij het management- en bookingkantoor Rococo: ‘Ook al laten artiesten hun gage geheel of gedeeltelijk vallen, dan nog zal Pukkelpop de productiekosten, het transport van muzikanten en materiaal en de hotelrekeningen moeten betalen. Dat zijn dingen waar in de sector nu eenmaal niet over onderhandeld wordt.’
De Vos: ‘De eerste dag werd Pukkelpop stilgelegd wegens overmacht. Maar geldt dat argument nog nadat de organisator eenzijdig ook dag twee en drie heeft afgeblazen? Je kunt begrip opbrengen voor zijn ethische en morele argumenten, maar het blijft voor interpretatie vatbaar. Hoe solidair zullen de artiesten en managements zich uiteindelijk opstellen? Tweehonderd optredens betekent ook: tweehonderd contracten waarvan inhoud en kleine lettertjes wellicht aanzienlijk verschillen. Uiteraard ken ik de finesses van de contract handling bij Pukkelpop niet, maar zeker is dat alle betrokken partijen naar een compromis zullen moeten zoeken.’ Topacts zijn peperduur geworden – het Nederlandse festival Pinkpop telde dit jaar bijvoorbeeld een miljoen euro neer voor Coldplay – en daar komt vrijwel automatisch een legertje advocaten bij kijken. ‘Ze kunnen het zich veroorloven om alle financiële risico’s op de bookingsagent of festivalorganisator af te wentelen’ zegt Quaghebeur. ‘Die laatste is doorgaans wel verzekerd voor schade aan tenten, podia en dergelijke, maar niet voor de gage van de muzikanten. Op dat vlak loopt de organisator dus een onverzekerbaar risico. De muzieksector beschikt met andere woorden niet over de veerkracht om een ramp als die op Pukkelpop adequaat op te vangen. Bij betwisting geldt bovendien de rechtspraak van het land waar het contract werd gesloten, in de praktijk meestal het Verenigd Koninkrijk of de Verenigde Staten. Dat maakt de zaken nog ingewikkelder. De menselijke tol en de ravage in Kiewit waren zo groot dat de managements vermoedelijk wel enig begrip zullen tonen voor de situatie. Maar alle gemaakte kosten moeten sowieso vergoed worden.’
De vaste kosten: onontkoombaar
De artiestengages zijn uiteraard niet de enige uitgaven waar Chokri Mahassine zich over dient te buigen. De promotiecampagne in de aanloop naar het festival, de opbouw van tenten en podia, licht, geluid, catering, sanitair, veiligheidspersoneel, faciliteiten voor de media… Het maakt allemaal deel uit van de totaalprijs. Quaghebeur: ‘Ik kan me voorstellen dat een licht- en geluidsfirma, die op Pukkelpop gespecialiseerd personeel heeft ingezet en een deel van haar materiaal verloren heeft zien gaan, niet anders kan dan de organisatoren de rekening presenteren. Want zelfs als de verzekering tussenbeide komt, kan het maanden duren voor er compensaties worden uitbetaald. Maar intussen moet zo’n bedrijf ook nog elders zijn contracten zien na te komen. En dan zijn er nog de exploitanten van drank- en eetkraampjes, die voor drie festivaldagen standgeld hebben betaald maar amper een halve dag zaken hebben kunnen doen. Ook zij zullen vergoed moeten worden.’
Keersebilck: ‘Zoals de meeste festivals werkt Pukkelpop met privésponsors die, in ruil voor hun investering, op het terrein allerlei activiteiten mogen ontplooien. Dit jaar kregen die bedrijven nauwelijks return, omdat ze niet de kans kregen hun doelgroep te bereiken. Gelukkig lopen de meeste sponsorcontracten over meerdere jaren – al betekent dat nog niet dat je van die partners veel liefdadigheid mag verwachten.’
Samengevat: ook al hebben de organisatoren zelf geen schuld aan de catastrofe, dan nog krijgen ze te maken met hoge kosten en gederfde inkomsten. Daarom is het, volgens een insider, zo goed als uitgesloten dat Pukkelpop verkochte tickets zal terugbetalen. ‘Dat zou de facto het einde van het festival betekenen. Als je uitgaat van 60.000 verkochte combitickets à rato van 155 euro, dan heeft de kaartenverkoop 9.300.000 euro opgebracht. In werkelijkheid ligt het totaalbedrag nog hoger, omdat er ook heel wat dagtickets van 79 euro in omloop waren. Dat kapitaal hebben de organisatoren hard nodig voor de financiële afwikkeling van het festival. Ik vermoed wel dat ze een geste zullen doen, door de gedupeerden een reductie toe te kennen op een ticket voor volgend jaar. Als het festival dan nog bestaat.’
De meeste bezoekers die tijdens de eerste festivaldag de dood in de ogen hebben gekeken, zijn al blij dat ze de ramp hebben overleefd en vinden het, zo blijkt uit talloze mededelingen op Facebook en Twitter, onkies over geld te praten. Het siert hen. Maar een weekendje Pukkelpop blijft voor veel jongeren een zware investering, die dit keer niet het verhoopte feest heeft opgeleverd. Het is dan ook best mogelijk dat festivalgangers met een kaartje voor dag twee of drie, die de rampspoed van donderdag niet aan den lijve hebben ondervonden, wél aanspraak zullen maken op terugbetaling. Mahassine heeft ter zake nog niets beslist. Wel wil hij een onafhankelijk steunfonds oprichten voor de slachtoffers van het drama.
Erkenning als natuurramp?
Intussen krijgt de organisator van het publiek, maar ook van collega’s zoals Rock Werchter en concertpromotor Live Nation, veel lof over de manier waarop de crisis werd aangepakt. Hulpdiensten waren snel ter plaatse, nooduitgangen gingen binnen de minuut open, rampenplannen werden nauwgezet en efficiënt uitgevoerd, de evacuatie van het festivalterrein verliep kalm en ordelijk. Ook in chaotische omstandigheden bleef Pukkelpop goed georganiseerd.
Als de regering ingaat op het voorstel van ontslagnemend minister van Binnenlandse Zaken Annemie Turtelboom (Open VLD) om het noodweer van donderdag als natuurramp te erkennen kan het rampenfonds, ook aan Pukkelpop, vergoedingen uitbetalen voor directe materiële schade die niet gedekt wordt door de brandverzekering.
De zwartste dag ooit voor de Belgische muzieksector heeft bij Chokri Mahassine en andere organisatoren diepe wonden geslagen. Maar na een rouwperiode en het dempen van alle financiële putten zullen ook die langzaam helen. Komt er een 27e uitgave of niet? Het enige wat we zeker weten, is dat geen enkel festival in Vlaanderen ooit nog hetzelfde zal zijn.
DOOR DIRK STEENHAUT / FOTO’S KOEN KEPPENS
Bij AG Insurance spreken ze nu al van ‘een miljoenendossier’ waarvan de afwikkeling lang en ingewikkeld dreigt te worden.
