FRANS VERLEYEN

ER WORDT WEER VEEL GESCHREVEN over de gevaren, de domheid en zelfs de waanzin van het hedendaagse massatoerisme. Een derde wereldoorlog zou nooit zoveel vluchtend volk tegelijk op de been (of op het wiel) kunnen brengen als om het even welke zaterdag van juli of augustus. Europa koortsachtig op zijn kop : Noord wil eventjes naar Zuid en, alhoewel in mindere mate, omgekeerd. De aanblik van stations, luchthavens en autowegen is gewoon beangstigend. De ring rond Parijs wordt een fobisch voortkruipend metalen schild, op de A6 naar de Zon vallen honderden doden per zomer, door Duitsland raak je overdag al lang niet meer, de tachtig bochtige kilometers tussen Bologna en Firenze bieden de aanblik van een agressieve rodeo waarin alleen de sterksten overleven.

De organizatie van die jaarlijkse transhumance van mensen in vooral Frankrijk, Spanje, Duitsland en Italië is toevertrouwd aan rijkswachters, takelwagens, ziekenhuizen, reddingshelikopters, radio- en tankstations, verkeersredakties, reisverzekeraars, praatpaalcentrales, repatriëringsdiensten en vele andere dienstverleners. In welhaast militaire termen kondigen zij de “frontlijnen” en “rode zondagen” vooraf aan. Elke maandagochtend wordt dan ook een overzicht van het aantal gesneuvelden gegeven. Zes dagen later kruipt de dodelijke slang weer over de wegenkaart van bijna heel Europa, richting zon, bergen, zee, droom en vrijheid.

De talrijke bezwaren tegen dit verschijnsel zijn niet alleen verkeerstechnisch maar ook kultureel, politiek en ekologisch. Het feit dat miljoenen zich vrijwel simultaan door de vrijetijdsindustrie laten “inpakken”, vindt bij de meeste intellektuele waarnemers geen genade. Zij roepen het beeld op van de ridikuul geklede, filmpjes vermorsende, domme pizza-toerist in bloemetjesbroek die geen verstand heeft van byzantijnse mozaïeken. Zij willen aantonen dat die bij het middagbuffet braaf aanschuivende vakantieganger veel minder vrij is dan hij- of zijzelf denkt : op reis gaan is, onder druk van de commerciële en sociale kontrole, bijna een verplichting geworden.

“Wie thuisblijft, mankeert iets. ” Bij de hervatting van het normale leven in september kan hij alvast geen verhaal vertellen over de aandoenlijke Griekse boer die speciaal voor hem, zijn vrouw en kinderen een autentieke sirtaki danste. Hij kan geen dia’s tonen, geen door eigen goede smaak ontdekte landwijntjes aanraden, geen arkadisch hotelletje beschrijven. En dat wordt hem voorgespiegeld als een gemis van iets waardevols. Welzijnswerkers proberen terecht dat vooroordeel te bestrijden. Thuisblijvers zijn, desnoods op de Gentse feesten, wellicht gelukkiger dan de hektisch opgejaagde zomermigranten met hun onpasselijke kinderen, dure zonnebrandolie, besmette badstranden en muggen op de slaapkamer.

De menselijke horden die rekreatief Europa overspoelen, aldus de bezorgde critici, veroorzaken ook grote schade aan de flora en fauna, de kunststeden, de fresco’s, de stranden, het zeewater en de schone lucht. De adem van de vijf miljoen bezoekers die jaarlijks Venetië aandoen, tast de kostbare San Marco-basiliek zodanig aan dat ze voortaan nog slechts in gekontroleerde aantallen zullen worden toegelaten. Vorig jaar lieten, volgens de Wereldorganizatie voor het Toerisme, een half miljard vrijetijdsreizigers zich dienen door wat binnenkort de grootste ekonomische sektor van de mensheid zal zijn.

In dat kolosale gebeuren vormen toeristen die steeds verder en avontuurlijker van huis gaan één gigantische wolk uitlaatgassen, één groot riool voor konsumptief en biologisch afval. Bovendien vervuilen ze met hun buitenmaatse volksverhuizingen ook de mentaliteit van de gisteren nog onbezoedelde bevolkingen en beschavingen waar ze passeren. In één decennium krijgt het argeloze vissersdorp de gedaante van een ordinaire paella-fabriek vol bleirende luidsprekers : het door fijngevoelige geesten betreurde Benidorm-syndroom.

Psychologen breken zich het hoofd over het waarom van al dat irrationele groepsgedrag. Met niet al teveel sukses onderzoeken zij de drijfveren van wat ze met wat goede wil nog de homo ludens noemen, maar bij voorkeur de gemanipuleerde menselijke mier. Ze zoeken naar verbanden met andere vormen van “ongericht” kollektief optreden zoals rond de Tour de France, bij voetbalwedstrijden, demonstraties of popfestivals. Hun eindoordeel is ruim negatief. Het gelijkt op hun droefheid over de geringe kwaliteit van “goedkope” volkstelevisie zoals TV1, VTM en hun ontelbare soortgenoten in de hedendaagse beschaving.

Al die verontrusting is momenteel onweerlegbaar. Ongetwijfeld brengt het huidige massatoerisme een fenomeen van amper dertig jaar oud te weinig echt geluk voort en biedt het niet genoeg persoonlijke waardigheid voor wie er tijdens de door onderwijs en ekonomie voorgeschreven periodes aan deelneemt. Maar dat kan mettertijd worden gebracht door het verstandiger organizeren van de vrije tijd en de ruimte waarin het fenomeen zich afspeelt. Alles wat Europa in huis heeft aan instellingen zoals de kommissie, gemeenschappelijke administraties en adviesorganen, zou veel meer aandacht moeten besteden aan het kostbaarste wat de Unie eigenlijk kan binden : het mysterieuze, onrustige verlangen van haar 370 miljoen burgers om naar elkaar of tenminste elkaars woonplaatsen te gaan kijken.

ALLE WANTOESTANDEN op de rommelige en blijkens de ongevallencijfers soms levensgevaarlijke toeristenmarkt wegen niet op tegen haar vermogen om “onze” samenleving voortdurend te emanciperen en meer ervaren te maken. Idyllisch gesproken, zou het misschien de voornaamste aktiviteit van de toekomstige mensheid kunnen worden : elders vertoeven. Een onmogelijkheid tot oorlog voeren zou daarvan het meest direkte gevolg zijn.

Houden we het Servisch-Bosnische drama voor ogen. Daarin roeien misleide onderdanen van een gesloten politiek systeem de eerste de beste buur die vreemdeling is gebleven moeiteloos uit. Kollektief doodt men elkaars kulturele spoken, uit gedikteerde onwetendheid. Die mensen zijn te weinig op reis geweest.