De auteurs Gérard Chaliand en Jean-Pierre Rageau werden als duo bekend met hun ?Atlas Stratégique” (1983) die intussen al een keer of drie geaktualizeerd werd (ook dààr al was de kartografie van de hand van Catherine Petit). Dat was een baanbrekend en opportuun werk, dat de poort opende voor tal van andere, min of meer specifieke atlassen één daarvan is de in 1991 in het Frans verschenen ?Atlas des diasporas” die nu in Engelse bewerking voorligt als ?The Penguin Atlas of Diasporas”, in hetzelfde oblong formaat.

En wat is een diaspora ? Chaliand zou Chaliand niet zijn als hij de vraag niet stelde en, eens gesteld, niet probeerde ze in drie, vier beknopte punten te beantwoorden. Anders gezegd, wat is het dat joden, Armeniërs, zigeuners, Ieren, zwarten uit Afrika, Chinezen, Indiërs, Koreanen, Viëtnamezen, Grieken, Libanezen en Palestijnen gemeen hebben ? En hebben zij wel zoveel gemeen ? Chaliand en Rageau noemen een aantal criteria die vanzelfsprekend allemaal opgaan voor de joodse en meestal ook voor de Armeense verstrooiing, maar niet noodzakelijk ook voor de andere diasporas : de zwarten die door eeuwen slavenhandel uit Afrika naar het Amerikaanse kontinent zijn verplaatst, misten de homogeniteit van volk en kulturele traditie zodat ze die ook niet konden bewaren. Van de Chinezen kan bezwaarlijk gezegd worden dat ze geen thuisland hadden waar hun volk de meerderheid uitmaakte. De Viëtnamezen missen de tijdsfaktor die de test vormt voor elke ware diaspora.

RUSSEN.

Met 71 bladzijden, waarvan praktisch de helft kaarten, is de joodse diaspora natuurlijk meteen ook de langstdurende en de meest diverse het best vertegenwoordigd. De kaarten trekken vaak de aandacht op minder bekende dimensies (Birobidjan, joden in Argentinië of Zuid-Afrika en, meest van al uiteraard, het eeuwenlange letterlijke komen en gaan van en naar Palestina).

De Armeense diaspora neemt met 22 pagina’s de tweede plaats in. Daarna komen de zigeuners, de zwarten, de Chinezen, de Indiërs, Ieren, Grieken, Libanezen, Palestijnen, Koreanen en Viëtnamezen. Sommige dossiers vullen elkaar natuurlijk aan. Andere blijven dunnetjes : maar ook dan is de informatie die ze bevatten meestal onbekend genoeg om ze de moeite van het inkijken waard te maken. Alle diasporas in een tijd waarin er alle dagen bijgemaakt worden ? Dat kon ook niet : neem de Russen, die staan er niet in. Maar wat er wèl in staat, is al zeer de moeite waard.

Sus van Elzen

Gérard Chaliand & Jean-Pierre Rageau, ?The Penguin Atlas of Diasporas”, Viking (in België : AMP-PVD, Buitenlandse Boekhandel), Londen, 184 blz., 1214 fr.