De Kroonraad van Knack bestaat uit Mark Eyskens, Paul Muys, Jacques Rogge en Etienne Vermeersch. Hij wordt geraadpleegd over uitzonderlijke omstandigheden.
Mijnheer Vermeersch, in het binnenland heeft het nieuwe boek van Chris De Stoop over de vluchtelingenproblematiek voor ophef gezorgd.
ETIENNE VERMEERSCH : Ik vind het heel positief dat dit soort journalistiek gebeurt. Dat er mensen zijn die zich vastbijten in een bepaald onderwerp, het ten gronde onderzoeken en de resultaten publiceren. En als het gaat over zaken van mensenrechten vind ik het nog belangrijker. Ik heb het boek nog niet kunnen lezen en ik baseer mij voorlopig op wat in de pers verschenen is. In dat verband heeft de controverse met minister Johan Vande Lanotte mij verbaasd. Want toevallig heb ik het tijdens een gesprek met hem enkele weken geleden ook over de vluchtelingenkwestie gehad, onder meer naar aanleiding van de bisschoppenverklaring. Ik heb toen gezegd dat de bescherming van de elementaire mensenrechten van het individu in elk geval prioritair moet blijven, en ik had de indruk dat Vande Lanotte het daar volledig mee eens was. Hij heeft mij enkele maatregelen opgesomd waaruit bleek dat hij die problemen ter harte nam en dat hij wantoestanden wou bannen. Het verwondert mij dus dat de diskussie vooral rond hem draait.
Het boek mag niet herleid worden tot een controverse met Vande Lanotte. Het gaat om de deportatiepolitiek van heel West-Europa, onder meer van België.
VERMEERSCH : Als ik lees dat de Belgische staat aan een privé-firma de opdracht geeft om hier afgewezen asielzoekers in Afrika te dumpen in de figuurlijke zin van het woord zonder dat er kontrole is over hun verdere lot, dan vind ik dat erg. Heel erg. Zo een werkwijze valt op geen enkele manier goed te keuren. Men moet ten overstaan van individuele mensen steeds de principes van de mensenrechten toepassen en dus humaan optreden.
Maar ik wil er aan toevoegen dat het probleem van die asielzoekers biezonder delikaat is. Ik zal hier weer zaken moeten zeggen waarbij ik gevaar loop verkeerd begrepen te worden, maar ik doe toch een poging. Ik ben van mening dat het in de praktijk onhoudbaar is om de grenzen van België open te stellen voor alle mensen die zich waar ook ter wereld, hetzij om politieke hetzij om ekonomische redenen, in een moeilijke situatie bevinden. Daar staat tegenover, en dat maakt het zo tragisch, dat sommige mensen blijkbaar een zo grote behoefte hebben om hun land te ontvluchten dat ze daarvoor verschrikkelijke risico’s nemen. Denk aan de bootvluchtelingen in Vietnam, Haïti en Cuba. Of aan verstekelingen die zich in een container laten opsluiten. Vanuit die twee vaststellingen is het duidelijk dat een beleid dat tegelijk doelmatig en humaan moet zijn, moeilijk te realizeren valt.
Ik heb ooit aan kommissaris-generaal voor de vluchtelingen Marc Bossuyt gevraagd waarom bij ons asielzoekers worden opgesloten achter prikkeldraad, in een soort koncentratiekamp. Zijn antwoord was simpel : anders zijn ze twee dagen later allemaal verdwenen. Hoe kan je mensen tijdelijk in een open ruimte onderbrengen wanneer ze weten dat hun inspanningen om hier te geraken tevergeefs dreigen te worden. Hoe kan je beletten dat ze weglopen zonder ze in een soort gevangenis te stoppen ?
Geregeld gebeurt het ook dat in Zaventem een kind heel alleen uit een vliegtuig stapt. Welke mens met een hart in zijn lijf zal dat weer in het vliegtuig duwen en terugsturen ? Niemand toch. Dus dat kind wordt ergens opgenomen of belandt in een tehuis, en krijgt een verblijfsvergunning. Waarna enige tijd later een vader of moeder op Zaventem landt en ook een verblijfsvergunning vraagt op grond van het recht op gezinsvereniging. Als dat enkele keren gebeurt, moet men besluiten dat het gaat om een georganizeerde trafiek. Maar ieder geval afzonderlijk blijft schrijnend. Wat doe je daarmee ? Moet je ouders en kind terugsturen ? Of de ouders terugsturen en het kind hier laten ? Of moet je ze allen hier laten, wat dan weer het sukses van de organizatie aanzwengelt ?
Ik heb geen antwoord op al die vragen. Ik zou niet graag in de plaats zijn van Johan Vande Lanotte. Ik ken persoonlijk mensen die illegaal in het land verblijven. Mochten zij in gevaar zijn en bescherming nodig hebben, dan spring ik voor hen in de bres. Al besef ik tegelijkertijd dat er een algemene reglementering nodig is waardoor zij eigenlijk moeten vertrekken.
Vreemd genoeg zijn het in België twee socialistische ministers die zich met de uitwijzing van de asielzoekers bezighouden of moeten bezighouden. Waarbij uitgerekend Louis Tobback vijf Somaliërs in een C-130 terugstuurt, een punt uit het zeventig-puntenprogramma van het Vlaams Blok. Net als de afgesloten opvangcentra trouwens.
VERMEERSCH : Op zichzelf is het misschien niet zo dramatisch om mensen in een C-130 te vervoeren, maar gezien de omstandigheden en de symboolwaarde ervan is dat een stommiteit geweest. In de huidige kontekst is het lomp om zoiets te doen.
Wat het Vlaams Blok betreft, vind ik dat men zijn standpunten niet door hen mag laten bepalen, noch in de ene noch in de andere zin. Al bestaan er duizend Vlaamse Blokken, dan nog zal ik altijd blijven zeggen : dit land kan onmogelijk alle ekonomisch-asielzoekers opvangen die naar hier willen komen. Of het Vlaams Blok dat nu óók zegt of niet, beïnvloedt mijn mening terzake niet in het minst.
Ik stel wel klaar en duidelijk : wie hier indertijd is binnen gekomen op een legale wijze, als gastarbeider of in welke hoedanigheid ook, heeft voor eeuwig en altijd het recht hier te blijven en moet de kans hebben om na een bepaalde tijd onze nationaliteit te krijgen. Kinderen die hier geboren en opgevoed zijn, hebben recht op onze nationaliteit en alle implikaties die daaraan verbonden zijn. Het zijn menschen lijk wider, die moeten nooit meer terug als ze dat niet willen.
Maar het is niet omdat het Vlaams Blok iets zegt, dat het daarom fout is. Als ze morgen zouden pleiten voor een hardere aanpak van de hormonenmafia, ga ik niet zeggen dat ze ongelijk hebben. Wat men zeker moet vermijden, is om hun gekompromitteerde symbolen over te nemen, zoals de C-130 of de bokshandschoen. Voor de rest is wat het Vlaams Blok beweert, voor mij totaal irrelevant. Dat ze racistische dwaasheden verkondigen, is voldoende bekend.
Het beperken of weren van ekonomische vluchtelingen betekent het in standhouden van fortress Europe, dat zijn grenzen afsluit voor alle sukkelaars van buitenuit.
VERMEERSCH : Je moet proberen op maximale wijze de mensen op te vangen die om politieke redenen in hun eigen land gevaar lopen. Mensen in die situatie mogen voor mij onmiddellijk binnen. Het principe van het politiek asielrecht moet blijven gelden, zolang het om haalbare aantallen gaat. Als er plotseling honderd miljoen Chinezen een aanvraag indienen, kan je die uiteraard niet opnemen.
Wie om ekonomische redenen asiel aanvraagt, moet je anders behandelen. Dat kan in individuele gevallen verschrikkelijk zijn, maar een politiek beleid moet zich in de eerste plaats om de algemene lijn bekommeren. Een groot deel van Afrika en een deel van Oost-Europa wil vermoedelijk graag naar hier komen, al was het maar voor de sociale zekerheid en bijstand die geboden wordt. Die mensen moeten niet gediabolizeerd worden : ze hebben het recht om hun geluk te zoeken. Maar wij van onze kant hebben het recht om te zeggen : het spijt ons, we kunnen de deuren niet openzetten of we belanden bij een fundamentele ontwrichting van ons maatschappelijk systeem.
Het fortress Europe zal dus nog een tijdje moeten blijven bestaan. We moeten meer inspanningen doen om de mensen in hun eigen land te helpen. Dat is uiteraard makkelijker gezegd dan gedaan. Maar neem de Haïtianen. Ik heb mij hier al eens positief uitgesproken over Bill Clinton. Wel, hij heeft de situatie in Haïti ter plekke aangepakt, waardoor de toevloed van vluchtelingen naar de Verenigde Staten afgeremd is.
Internationaal ging de meeste aandacht de voorbije week naar de gijzelingen door Tsjetsjeense rebellen en de weinig stichtende manier waarop de Russen dat hebben aangepakt.
VERMEERSCH : Er is een initiale fout gemaakt in de Sovjetunie, waar de centrale overheid het eigen karakter van de vele volkeren binnen de unie onderdrukt heeft, hoewel ze het tegendeel beweerde. Frankrijk heeft dat ook gedaan, maar daar was het een proces van langere duur. Toen in de negentiende eeuw het nationalisme en de idee van het zelfbeschikkingsrecht van de volkeren opkwam, waren Bretoenen, Basken, Vlamingen enzovoort al grotendeels verfranst. Ze beschouwden zich al als behorend tot de Franse natie, uitzonderingen als sommige Corsicanen en Basken niet te na gesproken.
In de Sovjetunie is er geen natievorming ontstaan. Met als gevolg dat na het uiteenvallen van de unie, enkele grote volkeren zich onmiddellijk hebben afgescheurd, en kleinere volkeren naar autonomie binnen de Russische Federatie zijn gaan streven. Zeker in gebieden waar de fundamentalistische islam een rol speelt en het fanatisme groter is. Een Mikhaïl Gorbatsjov en een Boris Jeltsin werden gekonfronteerd met die konflikthaarden. In de plaats van een oplossing te zoeken via een kompromis, heeft Jeltsin gekozen voor de harde lijn. En dat niet alleen op een zeer brutale, maar bovendien op een volstrekt inkompetente manier. Dat tweede versterkt het eerste nog, want wie efficiënt optreedt, hoeft minder brutaal te zijn of handelt de zaak tenminste snel af. Het Russische leger heeft zich zo grof gedragen dat ik me afvraag hoe het fanatisme van de bevolking in die streken nog ooit uit te roeien is. Dat zie je zeer duidelijk bij de Tsjetsjenen, die als razenden lukraak gijzelaars nemen in gebieden die er niets mee te maken hebben. Als ik dan aan Russische kant de verklaring hoor van Zjirinovski, slaat mij de schrik om het hart, stel je voor dat zo iemand aan de macht komt.
Die nationaliteitenkwestie binnen de Russische Federatie dreigt nog verder te ontsporen. Jeltsin kan moeilijk toegeven aan de gijzelnemers, want dan krijg je een kettingreaktie. Hij moet proberen om die gijzelingen op te lossen op zo een manier dat de gijzelnemers geen sukses boeken, maar ook niet worden afgeslacht. Wat nu gebeurd is, kan de haat en de radeloosheid alleen maar versterken.
Die nationaliteitenkwesties kan je alleen oplossen met een efficiënte diplomatie, maar in die strategie blinken de Russen niet uit.
VERMEERSCH : Nee, en dat is merkwaardig. Want vijf jaar geleden met de Golfoorlog heeft Gorbatsjov tot op het allerlaatste moment geprobeerd om via diplomatieke weg een oorlog te vermijden. Ik denk dat hij op het einde zelfs dicht bij een akkoord met Saddam Hoessein stond. Het is eigenaardig dat de Russen blijkbaar alle kompetentie op gebied van onderhandelen verloren hebben. Ik denk, maar dat is niet origineel, dat de situatie in Rusland erg gevaarlijk aan het worden is.
Afgelopen weekend was er ook de afgetekende overwinning van Yasser Arafat bij de Palestijnse presidentsverkiezingen.
VERMEERSCH : Dat doet mij plezier omdat Arafat volgens mij de enige is die op dit moment de vredesonderhandelingen met Israël met kans op sukses kan verder zetten, en tegelijkertijd het fundamentalisme van Hamas onder kontrole kan houden. De uitslagen van de raadsverkiezing ken ik op dit moment nog niet, maar ik hoop dat de oppositie van dokter Abdel Chafi een behoorlijk sukses boekt. Want ongeacht de verdiensten van Arafat in de voorbije jaren, is hij zich toch langzaamaan een beetje als een diktator gaan gedragen, omringd met medewerkers die van hem afhangen en weinig weerwerk bieden. Het is noodzakelijk dat mensen van enig gewicht zich tegenover hem stellen. Ik heb tijdens een Israëlisch-Palestijns colloquium met dokter Chafi een paar gesprekken gehad. Die man lijkt mij zeer bekwaam. Hij heeft de intifada in Gaza van binnenuit meegemaakt, is zeer intelligent en maakte op mij een indruk van grote morele integriteit. Hij zou een tegenwicht kunnen vormen tegen het fundamentalisme en tegen een al te grote macht voor Arafat.
Arafat heeft het plebisciet dat hij wou, maar zal hij er ook in slagen de Palestijnse staat degelijk te organizeren ? Hij wordt, bijvoorbeeld, gekonfronteerd met een grillig grondgebied en een enorme werkloosheid.
VERMEERSCH : Gaza is een klein gebied, de Westelijke Jordaanoever is al een stuk groter. Ik denk dat, zodra zij een betrekkelijk groot gebied in handen hebben, een belangrijk aantal Palestijnen uit het buitenland naar daar zullen komen. Bij die buitenlandse Palestijnen zitten zeer veel hooggekwalificeerde mensen. Wanneer die zich aan het werk zetten, kunnen zij zaken doen die vergelijkbaar zijn met wat Israël zelf in dat land gedaan heeft. En dan is het mogelijk, vermoed ik, om een bloeiende ekonomie op gang te brengen die een spil kan worden tussen Israël, Syrië, Jordanië en de Golfstaten. Ik hoop dat de Palestijnse intellektuele elite zoiets kan realizeren. Als ik de schitterende manier zie waarop Nelson Mandela in Zuid-Afrika zijn land leidt, ben ik veeleer optimistisch voor de toekomstmogelijkheden van de Palestijnen.
Koen Meulenaere
