Jan Braet kijkt naar kunst en het leven, in bloei en verval, zoals de rozen. Deze week de expo Slam, Ramble, Perform van Ria Pacquée in De Warande, Turnhout.
Ze staat of loopt erbij als een acteur in het absurd theater van Samuel Beckett. Ze maakt doelloze bewegingen, dreunt litanieën op die bol staan van woede, pijn, radeloosheid, zonder dat duidelijk is waarom. Een enkele keer lijkt ze een boodschap de wereld in te sturen: Everybody should be able to move wherever they want, whenever they want and for whatever reason they want. Maar als ze, bij een andere gelegenheid, vertwijfeld uitroept: Dans Ria, dans! De tentoonstelling is afgelopen, dans maar!, terwijl uit haar hele houding blijkt dat ze dat niet kan, is ze alweer in een haar vertrouwde toestand van existentiële machteloosheid beland.
Ze filmt mensen in vluchtige momenten, ‘zoals in een wind’.
Dat is de troosteloze kant van Ria Pacquée (1954) als langjarige performancekunstenares. Maar daar legde ze zich zelden of nooit bij neer, zoals blijkt uit de overzichtsexpo Slam, Ramble, Perform die ook haar performances documenteert. Ze verhief ze tot plechtige rituelen, zoals priesters het heilig misoffer opdragen, maar dan veel geheimzinniger, ook voor haarzelf. Het kan niet anders of ze wil iets bezweren dat op haar schouders drukt, iets dat onbestemd blijft, maar dat aan het eind van een martelende krachtinspanning voorlopig bezworen is.
Het had er alle schijn van dat ze met haar performances in zichzelf opgesloten bleef, afgesneden van de anderen en hun wereld. Zelfs toen ze, in 1999, door de straten van Antwerpen liep en op de grond woorden krijtte die haar kunstenaarschap omschreven, betrok ze alles vooral op zichzelf: Playing, Resting, Criticising, Stressing, Staring, Risking, Fearing…
Pas toen ze er als een street rambler op uit trok, verdreef de behoefte om treffende dingen te registreren de drang om haar eigen navel te verkennen. De donkere zijde van Ria Pacquée maakte plaats voor een heldere fotografische blik op wat zich in de straten van Kathmandu, Istanbul of Parijs onderscheidde door opvallende kleuren en vormen. Met het overvloedige beeldmateriaal legde ze archieven aan waaruit ze vervolgens foto’s selecteerde om ze te rangschikken volgens motief. De straatfotoreeksen van kleurrijke cirkels, maskers, kleren, slapers, mannen die naar openbare werken kijken, samenscholingen, ballen en bollen, zijn een verademing.
Hoe ze dan tot het medium video kwam, volgde logisch uit haar beslissing om haar camera op mensen te richten. Ze wilde hen namelijk ook vastleggen in vluchtige momenten, ‘zoals in een wind’, legt ze uit in een interview met Michael Curran (verschenen in de recente monografie Slamm, Ramble, Perform). En uiteindelijk was het ‘de onzichtbare wind zelf’ die ze wilde vatten: ‘Er was het simpele feit dat je geen foto kunt maken van de wind, en ik dacht dat ik dat wel kon met een videocamera.’
Haar video’s bestaan uit vele vluchtige momenten, naadloos aan elkaar gelast. De geheimzinnige, onzichtbare wind die ze najaagt, heeft een hoog zengehalte, sporend met haar fascinatie voor boeddhisme en boeddhisten en eigenlijk voor allerlei uitingen van geloof en bijgeloof, zoals blijkt uit Blessed Amulets.
Het moet zijn dat de rituele kant die onlosmakelijk verbonden is met haar performances, ten slotte ook tot haar videowerk doordrong, en er een penetrante doodsgeur achterliet. As Long As I See Birds Flying I know I Am Alive mag klinken als ode aan het leven en de natuur, het is een aaneenschakeling van ondraaglijke beelden uit het bestaan. Onder aanhoudende rookslierten vinden rituele lijkverbrandingen plaats, worden dieren bloedig geslacht, zoeken zwermen vogels voedsel, het smerigste eerst.
Ik weet niet wat mij daarbij het meest verbaast: dat het leven onder die omstandigheden gewoon doorgaat of dat gevoelige kunstenaars als Ria Pacquée niet moe worden om het te blijven registreren.?
Tot 19 augustus
