Milieuvervuiling? Stralingen? Sommige mensen worden ziek omdat ze dénken dat er iets met ze scheelt.
Mensen kunnen ziek worden zonder aanwijsbare reden, omdat ze dénken dat ze iets hebben. Dat heet het nocebo-effect. Gezondheidspsycholoog Omer Van den Bergh van de KU Leuven en zijn collega’s publiceerden in 2003 in Psychosomatic Medicine aanwijzingen voor het feit dat mediaberichten over milieuvervuiling ertoe kunnen leiden dat mensen gezondheidsproblemen rapporteren als reactie op onschadelijke geurprikkels. In 2012 bracht een andere onderzoeksgroep in The Journal of Psychosomatic Research vergelijkbare resultaten voor stralingen: het bekijken van een reportage over elektromagnetische stralen leidde tot een verhoging van het aantal gezondheidsklachten na blootstelling achteraf aan een vals signaal.
‘We kennen het probleem van patiënten die – niet altijd terecht – nadelige gezondheidseffecten veronderstellen van allerlei omgevingsinvloeden, en daarvoor de media mobiliseren’, zegt Omer Van den Bergh. ‘Er zijn verschillende varianten, zoals gevoeligheid aan elektromagnetisme en aan chemische stoffen. Ook hypergevoeligheid aan amalgaamvullingen hoort daarbij, net als – dat komt opzetten – gezondheidsnadelen toegeschreven aan windmolenparken. Zulke claims leiden steevast tot moeilijke debatten bij overheidsdiensten.’
Voor een aantal klachten kunnen artsen niet altijd een sluitende diagnose geven. Vaak gaat het om nogal vage symptomen als vermoeidheid, concentratiestoornissen, humeurwisselingen, duizeligheid, geheugenproblemen, borstpijn, kortademigheid. De Vlaamse Hoge Gezondheidsraad stelde daarover in 2010: ‘In onze moderne maatschappij wordt de geneeskunde geconfronteerd met een reeks van chronische klachten waarvoor geen eenduidige oorzaak gevonden kan worden. De personen die eraan lijden wijten ze, in een aantal gevallen, aan hypergevoeligheid voor één of meer milieufactoren. Bij sommigen leidt dat tot preventieve en curatieve handelingen waarvan het nut, op z’n minst, niet bewezen is. Bij een aantal personen leidt het tot gedragspatronen die de klachten eerder in de hand werken dan verhelpen.’
De raad besloot dat ongenuanceerde informatie en beperking van de blootstelling op niet-wetenschappelijke basis (met andere woorden: als men bijvoorbeeld de afstand tussen huizen en gsm-masten wettelijk zou verhogen zonder dat wetenschappelijk vastgelegd is of dat effect kan hebben) het risico verhogen dat iemand wordt meegesleept in een neerwaartse spiraal van steeds meer klachten en steeds verdere isolering. ‘Met alle gevolgen van dien qua levenskwaliteit – ook op financieel vlak.’
