Op 15 januari 2001 lanceerden de Amerikanen Jimmy Wales en Larry Sanger hun gratis online encyclopedie Wikipedia. Tot hun eigen verbazing is Wikipedia tien jaar later uitgegroeid tot het grootste naslagwerk ter wereld, 25 keer groter dan de Encyclopaedia Britannica. Dat succes brengt evenwel ook een grote verantwoordelijkheid mee. Verliest Wikipedia straks zijn open karakter?
‘M ariah Carey: Chick with big t*ts and a hell of a voice (capable of spanning seven octaves). Still wonder why she uses her music to do such boring pop-music.’
Eén blik op de eerste duizend lemma’s van Wikipedia uit begin 2001 – vrijgegeven naar aanleiding van de tiende verjaardag – maakt het meteen duidelijk: Wikipedia was gedoemd om te mislukken. Een open, zelf-regulerende online encyclopedie waarop iedereen om het even wat kon plaatsen: je hoefde geen cultuurpessimist te zijn om in te zien dat zoiets nooit zou kunnen werken.
Vijf uur na die allereerste post was Mariah Carey al een ‘ Woman with a beautiful voice (capable of spanning seven octaves). Sings pop music.’ Nog eens tien jaar later telt het lemma ruim 60.000 tekens, gebaseerd op 258 bronvermeldingen – al zal voor sommigen de eerste omschrijving dicht genoeg bij de essentie geweest zijn.
‘Het probleem met Wikipedia is dat het alleen in de praktijk werkt. In theorie is het een ramp’, schreef een van de eerste vrijwillige medewerkers of Wikipedianen. Niemand die nog weet van wie de quote precies komt, zélfs Wikipedia niet, maar hij of zij sloeg de spijker op de kop. In theorie kan de site nooit behoorlijk werken, in de praktijk is Wikipedia uitgegroeid tot een website van meer dan 1,74 miljard woorden in 9,25 miljoen artikels in 250 talen wereldwijd. De Engelstalige Wikipedia alleen al is 25 keer groter dan de Encyclopaedia Britannica, weten we dankzij ‘Wikipedia: Size Comparisons’. En belangrijker: Wikipedia is even accuraat als zijn prestigieuze collega, zo bleek uit een veelgeciteerd onderzoek van Nature in 2005. Wikipedia voert al sinds zijn eerste artikels onophoudelijk strijd tegen verkeerde bronnen en ‘vandalisme’, en tot eenieders verbazing lijkt het die strijd ook te winnen. Voelt u zich vandaag nog geroepen iets lolligs te melden over de cupmaat van Mariah Carey, dan duurt het geen vijf uur meer voor uw bijdrage is verwijderd, maar nauwelijks enkele minuten.
Heel opmerkelijk daarbij is dat de inhoud van de online encyclopedie volledig onder de verantwoordelijkheid van het wereldwijde leger vrijwilligers valt. Wikipedia moet het, getrouw aan de filosofie van zijn oprichters, immers zonder advertenties zien te rooien en leeft dus uitsluitend van donaties – vandaar ook die ‘ Personal appeal from Jimmy Wales’ die maandenlang in een banner bovenaan op de site stond. Vorig jaar haalde Wikipedia zo zestien miljoen dollar op. Het merendeel daarvan dient om de servers te financieren. Met de rest worden onder meer de zestig werknemers betaald. Maar niemand van die betaalde werkkrachten houdt zich bezig met de inhoud van de site.
Wikipedia valt onder de zogenoemde eenprocentregel: voor elke honderd bezoekers is er ruwweg één die actief participeert. In totaal leveren zo’n 150.000 mensen enkele bijdragen per maand aan de site. Het is moeilijk om er zicht op te krijgen wie ze precies zijn, maar volgens recent onderzoek van de United Nations University zou de gemiddelde Wikipediaan jonger dan dertig, vrijgezel, hogeropgeleid en van het mannelijke geslacht zijn. Vreemd genoeg is slechts een op de tien vrijwillige medewerkers een vrouw. De harde kern bestaat uit enkele honderden intern verkozen ‘moderatoren’, niet zelden met een achtergrond in de informatica of de niet-criminele hackerswereld. Zij beschikken over meer bevoegdheden om teksten te verwijderen of ip-adressen te blokkeren. Een kleine groep die belangeloos uren per dag aan de site werkt en alles schoon houdt.
Beroemde fouten
Het is vooral door hun werk dat Wikipedia is kunnen uitgroeien tot de site die hij nu is. In de wirwar van ongecontroleerde informatie op het web is de toch minstens één keer geverifieerde info op Wikipedia dé referentie geworden – mede dankzij de hoge positie in de Google-zoekresultaten. Van de biografie van Lady Gaga tot de classificatie van de zeeslak: Wikipedia is een reflex voor wie informatie zoekt. In eerste instantie is dat duidelijk in het onderwijs, dat nu al jaren worstelt met het tolereren van Wikipedia. Maar de impact gaat nog een stuk verder. Dat kun je nog het best inschatten als je – vreemd genoeg – de fouten op Wikipedia onder de loep neemt. De online encyclopedie mag dan wel even accuraat zijn als de Encyclopaedia Britannica, dat wil niet zeggen dat er niets meer door de filter passeert.
Het duidelijkste voorbeeld is wellicht dat van de in 2009 overleden Maurice Jarre. De dag nadat zijn dood werd bekendgemaakt, stond er in de overlijdensberichten in kranten als The Independent, The Guardian en Sydney Morning Herald steevast hetzelfde citaat van Jarre: ‘One could say my life itself has been one long soundtrack. Music was my life, music brought me to life, and music is how I will be remembered long after I leave this life. When I die there will be a final waltz playing in my head, that only I can hear.’
Mooi citaat, maar jammer genoeg niet de woorden van Jarre. Wel van een 22-jarige student die de dag na Jarres dood in ware Data Drivenstijl de fictieve quote had toe-gevoegd op Wikipedia. Twee keer werd het citaat verwijderd, de derde keer bleef het 25 uur staan – lang genoeg om door pers over de hele wereld opgepikt te worden.
Meer dan over de onnauwkeurigheid van Wikipedia zegt het iets over de invloed van de site. Zelfs doorgewinterde mediaprofessio-nals gebruiken Wikipedia om feiten, citaten of data te vinden, zonder de bronnen verder nog te controleren. Niemand die tien jaar geleden had kunnen vermoeden dat de impact op de pers zo groot zou zijn.
En het kan nog treffender. Vorig jaar merkte een blogger op dat op de Wikipediapagina van Julius Freed, uitvinder van de Amerikaanse sinaasappeldrank Orange Julius, wel heel bizarre faits divers vermeld stonden. Zo zou Freed bijvoorbeeld ook een douche voor duiven uitgevonden hebben. Wat bleek: de pagina was vijf jaar eerder door een anonieme man onder handen genomen, die een reeks anekdotes uit zijn duim had gezogen. De ‘vandaal’ wou aantonen dat Wikipedia niet altijd even betrouwbaar was, maar bewees tegelijk iets heel anders: in 2007 had Orange Julius een reclamecampagne opgezet, gebaseerd op de waanzinnige levensloop van zijn stichter, zoals gevonden op Wikipedia. Zelfs het bedrijf zelf ging in de fictieve biografie van zijn stichter geloven, alleen omdat ze op Wikipedia stond. Wikipedia beschrijft niet enkel onze kennis, het bepaalt die indirect ook.
Almaar strenger
Precies daar ligt de uitdaging voor de komende tien jaar. Wikipedia heeft uit de fouten van zijn gebruikers geleerd en beseft dat het door z’n grote impact een zekere verantwoordelijkheid heeft gekregen. Misschien geen juridische, maar wel een morele. Kantelpunt daarin was het geval John Seigenthaler. Seigenthaler was een Amerikaans journalist, schrijver en vriend van de Kennedy’s, die er in zijn Wikipedia-pagina anoniem en valselijk van beschuldigd werd de hand te hebben gehad in de moord op John en Robert Kennedy – een beschuldiging die zich vervolgens verder verspreidde op het net. Na een opiniestuk in USA Today, waarin Seigenthaler het bewuste artikel ‘karaktermoord’ noemde, reageerde Wikipedia door zijn regels te verstrengen: anonieme bezoekers konden enkel nog artikels aanvullen, niet meer aanmaken. Anonieme bijdragen werden per definitie verdacht, en onmiddellijk door moderatoren gecontroleerd. Duidelijke bronvermelding werd een vereiste.
Sindsdien zijn de regels op Wikipedia almaar strenger en omvangrijker geworden. Noodzakelijk, maar wel ten koste van het oorspronkelijke gedachtegoed van Jimmy Wales. De willekeurige bezoeker die een bijdrage wil leveren, kan dat nog nauwelijks omdat het even duurt om de correcte regelgeving te leren kennen. De macht komt zo meer en meer bij de bevoegde moderatoren te liggen, en wie niet tot die kern behoort, houdt het vaak snel voor bekeken. Dat is dan ook de weg die Wikipedia op dit moment inslaat: de professionalisering van zijn vrijwilligers. Voor het eerst sinds zijn start zoekt Wikipedia toenadering bij experts, musea en academici om zijn vaste kern medewerkers uit te breiden. Vorige maand nog kondigde Wikipedia aan dat het een partnership had afgesloten met zestien universiteiten om professoren en studenten bij de site te betrekken. Bij zijn tiende verjaardag is Wikipedia zo invloedrijk geworden dat het zichzelf moet heruitvinden. Niet slecht voor een website die gedoemd was te mislukken.
DOOR GEERT ZAGERS / FOTO’S FRANKY VERDICKT
