Waarom het probleem-Gibraltar nog niet van de baan is

Ja, Spanje en het Verenigd Koninkrijk twisten weer voluit over een stuk rots van 6 km². En nee, die discussie zal niet snel afgelopen zijn.

‘Nadat het Verenigd Koninkrijk de Unie heeft verlaten, zal geen enkel akkoord tussen de Europese Unie toepasbaar zijn op het grondgebied van Gibraltar zonder een overeenkomst tussen het Koninkrijk Spanje en het Verenigd Koninkrijk.’

Die ene zin in de brexitplannen die Donald Tusk, de voorzitter van de Europese Raad, vrijdag voorstelde, deed een weekend lang de gemoederen in Groot-Brittannië ophitsen. Dat is opvallend, want die zin was waarschijnlijk niet eens nodig. Als de toekomstige handelsovereenkomst tussen het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie een gemengd akkoord is, dan kan dat immers een veto krijgen van álle lidstaten en dus ook van Spanje. Ook het CETA-handelsverdrag tussen Europa en Canada, dat het Waals parlement wekenlang kon ophouden, was zo’n gemengd akkoord. ‘De kans op dat scenario is heel groot’, zegt professor handelsrecht aan de UGent Ferdi Deville.

De reden dat dat ene zinnetje in het richtsnoer van Tusk zoveel ophef veroorzaakt, ligt dan ook niet in wat dat zinnetje betekent, maar in de geschiedenis die erachter zit.

Gibraltar werd door de Vrede van Utrecht in 1713 overgedragen aan het toenmalige koninkrijk Groot-Brittannië. Sindsdien is er veel discussie over wie het stuk rots van 6 km² nu eigenlijk is. In twee referenda, een in 1967 en een in 2002, verwierpen de Gibraltarezen bijna unaniem Spaanse soevereiniteit. Vandaag zijn alleen enkele bevoegdheden, zoals defensie en buitenlandse zaken, nog in handen van het Verenigd Koninkrijk.

De Britse regering reageerde op het voorstel van Tusk dat het ‘standvastig geëngageerd’ blijft voor Gibraltar – aldus premier Theresa May – en dat het eiland ‘niet te koop is’ – dixit buitenlandminister Boris Johnson. ‘De soevereiniteit van Gibraltar kan niet aangepast worden zonder de uitdrukkelijke toestemming van het Verenigd Koninkrijk en de mensen van Gibraltar’, zei Johnson er nog bij.

De oude garde binnen de Tories, de partij van May, vergeleek de kwestie zelfs met de Falklandoorlog tussen het Verenigd Koninkrijk en Argentinië in 1982. Margaret Thatcher wilde toen de eilandengroep behouden, wat naar raming 640 Argentijnse militairen het leven en 250 Britse het leven kostte. Het is een opvallende parallel, omdat Argentinië toen onder leiding stond van generaal Leopoldo Galtieri, die de Falklandeilanden vanuit nationalistische sentimenten had overgenomen.

‘Nu steunen we de lidstaat’

Jack Straw, buitenlandminister tijdens het referendum in 2002, was een pak voorzichtiger. ‘Sorry, maar dit is 2017, niet 1851. Het idee van Spanje dat in oorlog is met het Verenigd Koninkrijk over Gibralter is compleet absurde’, zei hij op de Britse radio. Zelf was Straw aan zet tijdens het tweede mislukte onafhankelijkheidsreferendum in 2002: ‘Het is in het belang van Gibraltar dat ze een deal sluiten met Spanje in nieuwe omstandigheden, omstandigheden die ze niet willen.’

De Gibraltarezen zelf stemden massaal tegen de brexit, net omdat ze in de EU wilden blijven. Volgens hen maakt de EU het mogelijk dat Spanje hen ‘koeioneert’, zei regeringsleider Fabian Picardo, die het zinnetje uit Tusks leidraad wil verwijderd zien en Gibraltar niet wil zien functioneren als pasmunt in de brexitonderhandelingen.

In Madrid bekijkt men het schijnbaar laconiek. ‘De Spaanse regering is wat verrast door de toon die in het Verenigd Koninkrijk aangeslagen wordt’, zei buitenlandminister Alfonso Dastis. ‘Het traditionele Britse flegma schittert in deze door zijn afwezigheid.’ Ondertussen is dat flegma alweer terug. Theresa May zei tegen journalisten dat de Britse aanpak er één ging zijn van ellenlange discussies, ook wel jaw-jaw.

Achter de schermen

Achter de schermen is het een ander verhaal. Het Verenigd Koninkrijk heeft op een Gibraltar een militaire basis mét haven en landingsbaan. Het is een belangrijke toegangspoort voor handel via het water en olietransport. Spanje van zijn kant beschuldigt Gibraltar ervan een belastingparadijs te zijn. Veel Spanjaarden gaan er hun inkopen doen, omdat Gibraltar niet deel uitmaakt van de douane-unie, noch van het Europese btw-gebied.

Madrid keerde alvast pas recent haar kar over een Schotse toetreding tot de EU. Lang zeiden de Spanjaarden dat ze hun veto ertegen zouden stellen, terwijl het nu klinkt dat ze dat niet noodzakelijk zullen afwijzen. Willen ze hetzelfde scenario aanmoedigen voor Gibraltar?

De Spanjaarden zullen het in ieder geval hard spelen, vertelden gerespecteerde EU-diplomaten aan The Guardian. ‘Spanje zal hier niet licht over gaan. Ze nemen het heel, heel serieus. Het probleem is ook dit weekend niet geboren. Het gaat al lang mee en we hebben altijd naar beide kanten geluisterd. Nu steunen we de lidstaat. Ik denk niet dat iemand van de 26 andere lidstaten dit gaat ondermijnen’, klonk het. Aan de BBC vertelden EU-officials dat Gibralter onder druk van de Spanjaarden werd vermeld in Tusks document.

Er speelt dus meer mee dan de geschiedenis en wat symboliek. Gibraltar is de eerste, zware struikelblok voor de nog piepjonge brexitonderhandelingen, en het zal niet de laatste zijn.