‘Hoewel iedereen in Colombia vrede wil, was de toegeving aan het FARC te groot’

'Uw neen is geen overwinning,' schrijft deze man over de negatieve uitslag van het referendum over het vredesakkoord met de FARC-rebellen. © AFP
Max Flamme
Max Flamme historicus, freelancejournalist en Latijns-Amerikakenner

Het vredesakkoord met de FARC zou perfect legaal geweest zijn zonder volksraadpleging. Nu weet niemand wat er staat te gebeuren, analyseert Max Flamme, Belg in Colombia, de uitslag van het referendum.

Het vredesakkoord tussen de linkse guerillabeweging FARC en de Colombiaanse overheid dat vorige week werd ondertekend, is door de bevolking in een referendum afgewezen. Wat een historische dag moest worden, is uitgedraaid op een ware nachtmerrie voor de voorstanders van het akkoord. Het land blijft verdeeld achter en de toekomst oogt onduidelijk.

Na vier jaar onderhandelen bereikten de Colombiaanse president Juan Manuel Santos en de linkse guerilla-beweging FARC onlangs een akkoord om het langstlopende conflict in Latijns-Amerika te beslechten. De oorlog, die 52 jaar duurde, kostte het leven aan honderdduizenden Colombianen en miljoenen anderen sloegen noodgedwongen op de vlucht. Het referendum dat zondag gehouden werd, moest de laatste stap zijn in een langlopend vredesproces, maar tegen alle verwachtingen in werd het akkoord door een nipte meerderheid afgewezen. FARC-leider Rodrigo Londoño (alias ‘Timosjenko’) en president Juan Manuel Santos lieten na de bekendmaking van de uitslag weten dat de dialoog wordt verdergezet, maar de verstandhouding tussen beide partijen lijkt ernstige schade opgelopen te hebben.

Gegokt en verloren

Een volksraadpleging om een historisch moment in de Colombiaanse geschiedenis te bezegelen. De kers op de taart! Zoiets moet president Santos gedacht hebben toen hij besliste om het laatste woord aan het volk te geven. ‘Steunt u het vredesakkoord tussen de Colombiaanse overheid en de FARC?’, stond zondag op het referendum te lezen. In de peilingen had het ja-kamp al weken een ruime voorsprong, maar zondagmiddag bleek al snel dat de strijd gelijk op ging. Rond 16u hingen de bordjes perfect in evenwicht … 50/50. In de vooravond viel echter het harde verdict, want ‘nee’ behaalde 50,23% van de stemmen. Een derde van de stemgerechtigde Colombianen, zo’n 13 miljoen mensen, had de weg naar het stemlokaal gevonden, maar met een verschil van ongeveer 60.000 stemmen werd het vredesakkoord naar de prullenmand verwezen.

Slachtoffers stemden Si

Bekijk hier een interactieve kaart van de stemresultaten.
Bekijk hier een interactieve kaart van de stemresultaten.© .

Buiten het feit dat de uitslag van het referendum bijzonder nipt is, valt ook de geografische spreiding op. De regio’s die door de jaren heen het meest door het conflict getroffen werden, de kuststreken en het amazonegebied, stemden zonder uitzondering voor Si. Zij die de meeste doden begraven, zijn de grootste voorstanders van het vredesakkoord. Het perfecte voorbeeld is de gemeente Bojayá, dat in mei 2002 slachtoffer werd van een bijzonder gewelddadige confrontatie tussen de paramilitaire troepen van toenmalig president Alvaro Uribe en de FARC-rebellen, waarin 79 burgers het leven lieten. Niet minder dan 96% van de bevolking van Bojayá sprak zondag zijn steun uit voor de vrede. Het meer verstedelijkte binnenland besliste er anders over.

Een vaak gehoord argument bij de tegenstanders van het akkoord was dat een ja-stem gelijk stond aan het verraden van de doden van het conflict. Jody Williams, voormalig winnares van de Nobelprijs voor de Vrede, verwoordde het anders: ‘Als SI de doden verraden is, dan is NO het verraden van de (over)levenden’.

ColombiaNO

Ongeloof bij de voorstanders van het akkoord en opluchting bij de tegenstanders. Opluchting omdat de guerillastrijders er goedkoop van af zouden komen. Na tientallen jaren van ontvoeringen, aanslagen, verkrachtingen en ander onheil zou de FARC in ruil voor ontwapening politieke macht krijgen. Daarnaast zouden zij die verantwoordelijk waren voor de grootste misdaden alternatieve straffen krijgen en nooit de binnenkant van een gevangenis zien. Oorlogsmisdadigers op verkiezingsaffiches, dat zagen ze in het nee-kamp niet zitten.

‘Hoewel iedereen in Colombia vrede wil, was de toegeving aan het FARC te groot’

Hoewel iedereen in Colombia vrede wil, was de toegeving te groot. De populaire en invloedrijke ex-president Alvaro Uribe, de belangrijkste figuur bij de tegenstanders van het akkoord, haalt daarmee zijn slag thuis. Hij probeerde zelf gedurende twee ambtstermijnen (2002-2010) het conflict te beëindigen, zowel aan de onderhandelingstafel als met ijzeren vuist op het slagveld, maar alle pogingen waren vergeefs. Dat zijn politieke tegenstander Santos nu met de pluimen zou gaan lopen, was een brug te ver voor Uribe.

Hij schilderde Santos steevast af als meeloper van figuren zoals de Cubaanse oud-president Fidel Castro en wijlen Hugo Chávez, de voormalige president van Venezuela, en die tactiek heeft zijn vruchten afgeworpen. In Colombia zijn ze immers doodsbang om te eindigen zoals buurland Venezuela dat volledig in duigen ligt door jarenlang wanbeleid. Om kort te gaan: Uribe is erin geslaagd om ervoor te zorgen dat vele Colombianen dachten dat het vredesakkoord goedkeuren gelijk stond aan het steunen van een extreem-links beleid en straffeloosheid. Die politieke tweestrijd heeft veel invloed gehad op een akkoord dat de politiek trachtte te overstijgen.

Referendum polariseert bevolking

In de weken die vooraf gingen aan het referendum werden de media en sociale netwerken overspoeld door propaganda. Zowel het ja- als het neekamp stuurde misleidende informatie de wereld in en inhoudelijke debatten maakten plaats voor sloganpolitiek. De strijd was bijzonder heftig en leidde tot een extreme polarisatie van de bevolking, waarin het vaak met een vergrootglas zoeken was naar enige vorm van nuance.

Dergelijke desinformatie en Facebook-oorlogen doen denken aan de commotie rond het Brexit-referendum. Een complex probleem dat in een simpele ja/nee-vraag gegoten wordt, leidt automatisch tot een vertekenende beeldgeving. Men zou zich kunnen afvragen of een referendum, en alles wat ermee gepaard gaat, de situatie niet onnodig op de spits drijft. Zowel in het geval van het Verenigd Koninkrijk als in het geval van Colombia stemde de bevolking tegen het door de staat gesteunde voorstel. In beide gevallen werd er enkel rekening gehouden met een positief resultaat en koos de bevolking bij gebrek aan beter voor een onzekere toekomst.

Het vredesakkoord met de FARC zou perfect legaal geweest zijn zonder volksraadpleging. Nu weet niemand wat er staat te gebeuren. Worden de strijd verder gezet met woorden of wapens? Eén ding is duidelijk. Alles wat in de toekomst gebeurt, valt onder de verantwoordelijkheid van de eigen bevolking. Dat dan weer wel …

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content