Expo: De onsterfelijke Alexander de Grote

Hermitage Amsterdam laat veel goud zien, maar vergeet soms ook om dieper in te gaan op het eigenlijke onderwerp: Alexander de Grote.

Hermitage Amsterdam laat veel goud zien, maar vergeet soms ook om dieper in te gaan op het eigenlijke onderwerp: Alexander de Grote.

Opstelling

Dit voorjaar vonden we nog dat de centrale hal waarmee Matisse tot Malevich opende, indrukwekkend oogde, prima verzorgd opgesteld was én dat men al bij de intro veel kruit had verschoten. Het verschil met de opener van De onsterfelijke Alexander de Grote (***) kan moeilijk bruusker zijn. De muurschotten waarmee men de ruimte heeft ingedeeld, ogen chaotisch. Een strakke verdeling waarbij men ruimte schept in plaats van de ruimte verkleint, zou een verademing geweest zijn. Nu zijn lange citaten op de muren nauwelijks volledig leesbaar. Deze bric-à-bracopstelling doet geen internationale topexpo vermoeden. Daarenboven zijn de marmeren beelden, Romeinse kopieën naar Griekse voorbeelden, niet altijd van een even hoog niveau. Waar is de grandeur?

In deze openingssectie schitteren enkele minder bekende stukken. Antoine Marie Melotte (1722-1795), een obscuur Luiks houtsnijder en kabinetmaker, sneed zes reliëfs met militaire triomfen van Alexander. Ze werden naar composities van Charles le Brun, die ze voor Lodewijk XIV bedacht, gemaakt. We zien de beeltenis van de Zonnekoning samenvallen met zijn antieke voorbeeld.

Gravures naar Le Bruns schilderijensequens zijn tegenover Melottes werk opgehangen. Aan duf kopieerwerk deed de Luikenaar niet mee. Technisch zijn deze reliëfs zeer goed gemaakt, maar nog knapper is dat ze de originele picturale ideeën overtreffen. De dynamiek, de grimmigheid en de expressiviteit verbluffen. Deze reliëfs redden op hun eentje de flauwe proloog.

Pracht
Het goede nieuws, wat de andere zalen betreft dan: mooie stukken à gogo, smaakvol uitgestald en goed uitgelicht. Bij elke halte van Alexanders veroveringsreis worden stukken uit de desbetreffende periode getoond. Niet zelden fonkelen ze van het goud. Er is veel te beleven: van het Grieks dat in het oosten een intrede maakte als administratieve taal, tot briljante cameeën en sieraden.

Het waren vaak munten die Alexanders beeltenis in zijn rijk verspreidden. Toch merkwaardig hoe vaak er bij een beeltenis, op munt of sculptuur, twijfel heerst over de identiteit. Is het Alexander, zijn grote voorbeeld Hercules, of nog iemand anders? Voor een icoon als De Grote bestaat nogal wat discussie over zijn gelaatstrekken. Het is iets wat bij, neem de altijd herkenbare Sokrates, niet voorkomt.

De weelde van het uitstekende tentoonstellingsmateriaal is genoeg om naar de grachtenstad af te zakken. Laat ons wel wezen: deze expo is degelijk, pleziert het oog, maar mist wat spanning en visie.

Discours

Een probleem is dat het te gevulgariseerde discours voor te weinig uitdaging zorgt. Bij een onsterfelijke held als De Grote loeren de clichés om de hoek. De bekendste veroveraar laat zich immers niet zo gauw en zeker niet in detail kennen. In menige sectie van de expo vroegen we ons af waar de geboren Macedoniër zich ophield. De mythe Alexander de Grote kunnen we klaarblijkelijk maar zijdelings benaderen.

Er is veel collaterale info, veel minder inside-information die de kern van Alexanders persoonlijkheid en leven blootlegt. Zelden komt de man los van het hopeloos stereotiepe beeld. Zijn absurde drang om circa 30.000 kilometer met een gevolg van 50.000 manschappen af te leggen en het grootste rijk uit de antieke oudheid te stichten, wordt niet aannemelijk gemaakt. Hier wordt een mens niet zo veel wijzer van.

Alexander III van Macedonië (356-323 v.C.) vatten in een expo is volgens ons gekkenwerk. Hermitage Amsterdam slaagt er half in en dat is niet eens zo slecht. Nochtans vat men met een handvol goede teksten in de catalogus iets van het wereldbeeld en de impact van de man. Visualiseren met exacte zaalteksten en andere didactische hulpstukken is een ander verhaal.

Hier te lande heet de held Alexander de Grote, in het oosten noemt men hem Alexander de Gruwelijke. Dergelijke tegenstellingen bieden een perceptieve opening naar de leerling van Aristoteles. Het bolle babyvet van ’s mans wangen, de Griekse neus en wapperende manen zijn fysieke kenmerken van een held, terwijl men in het algemeen al te lichtzinnig aan de gepleegde barbaarsheden voorbijgaat.