Een protocollaire monarchie … mais pas une monarchie protocolaire

Is afstamming echt de beste wijze om deze eerste burger, die zogezegd over zovele kwaliteiten moet beschikken, aan te duiden?

Wat een eensgezindheid in De Zevendag dag! Alle Vlaamse partijen pleiten voor een modernisering van de monarchie. Patrick Dewael (Open VLD) en Theo Francken (N-VA) zijn intellectuele tweelingbroers. Stefaan Van Hecke (Groen) pleit met warme hartstocht voor een moderne monarchie. Ook Caroline Gennez (SP.A), maar ze wil er wel eerst een legislatuur – de volle vijf jaar dus, versie Vlinderakkoord – over nadenken. Gerolf Annemans (Vlaams Belang) blijft zijn eigenste zelve. Voor hem hoeft de monarchie niet. Alleen CD&V was wat terughoudend bij monde van staatssecretaris Servais Verherstraeten. ‘Enerzijds’ moet de monarchie gemoderniseerd, maar ‘anderzijds’ dient haar rol bij de regeringsformatie behouden. Moderne antiek, dat is misschien de juiste term om dit standpunt te omschrijven.

Op zich was het een merkwaardig debat. Bij sommige partijen is er sprake van voortschrijdend inzicht. Hoorde ik tot voor kort Caroline Gennez niet uitleggen hoe briljant de koning was geweest bij de laatste regeringsformatie? Why change a winning horse? Heb ik het gedroomd, of heeft Herman Decroo (Open VLD) gezegd dat er zonder koning nooit een regering was geweest? En was Mark Eyskens (CD&V) niet de meest erudiete verdediger van Albert II na diens laatste kersttoespraak? De vorst had toch het recht en de plicht het land te waarschuwen? Dat was toch essentieel? En nu plots, is er nood aan modernisering.

Plots? Neen hoor. Sedert de mini-koningskwestie van 1990 wordt er gesproken over de modernisering van de monarchie. Wilfried Martens (CD&V) kondigde initiatieven aan. Er kwam niets. In 2001 werd een werkgroep opgericht in de senaat. Er werd geen akkoord bereikt. Een nieuwe werkgroep in de senaat formuleerde aanbevelingen in 2009, maar ze bleven dode letter. In april 2011, na een incident met prins Laurent, werd aangekondigd dat beide parlementsvoorzitters André Flahaut (PS) en Danny Pieters (N-VA) een voorstel gingen formuleren. Er kwam geen voorstel. Op 11 oktober 2011 kwam het Vlinderakkoord tot stand. Nogmaals werd gesteld dat de aanbevelingen van de senaat zullen worden uitgevoerd. En dan nu De zevende dag. Wees gerust, wordt niet vervolgd. Het lijkt een beetje op de vroegere berichten voor duivenliefhebbers op Radio1: “de begeleiders wachten”.

Is het dan zo moeilijk? Helemaal niet. Er zijn pijnpunten die onmiddellijk kunnen worden aangepakt. Zo bijvoorbeeld de rol van de koning bij de regeringsformatie. De Belgische Grondwet bepaalt alleen dat de koning de ministers en staatssecretarissen benoemt en ontslaat (art. 96 en 104). Hoe het formatieberaad dient te verlopen wordt helemaal niet geregeld. Ook de Nederlandse Grondwet bepaalt enkel dat de koning de ministers en staatssecretarissen benoemt (art. 43 en 46). In 2012 heeft men in Nederland in het reglement van de tweede kamer ingeschreven dat voortaan dit parlement het formatieberaad aanstuurt. Na de verkiezingen moet dit parlement debatteren over de verkiezingsuitslag en het formatieberaad richting geven. Wat is er democratischer dan dit? Daarom hebben we deze politici toch net verkozen? Dit kan ook in België. De begeleiders hoeven niet te wachten, ze mogen de duiven lossen.

Ook andere momenten waarop de koning een mystieke politieke rol speelt, kunnen wegslijten zonder dat daarvoor een wijziging van de Grondwet noodzakelijk is. Zo bijvoorbeeld de wekelijkse audiëntie. Dit wekt een schijn van politieke betrokkenheid van de koning. Er bestaat evenwel geen enkele wettekst die stelt dat de eerste minister elke maandag op audiëntie moet bij de koning. Hetzelfde geldt voor de koninklijke toespraken. Ook dit is niet wettelijk geregeld. En indien er dan toch broodnodig een toespraak moet, dat men het dan heeft over maatschappelijke koetjes en kalfjes, maar niet over “omfloerst separatisme”, “poujadisme” of “de jaren dertig”. Ook hier hoeven de begeleiders niet te wachten.

Tenslotte zijn er de zogenaamde bevoegdheden van de koning. De koning heeft in ons land geen bevoegdheden, althans geen persoonlijke bevoegdheden. Elke bevoegdheid wordt uitgeoefend met de medeondertekening van een minister. Toch is het al gebeurd dat de koning gaat dwars liggen. Een laatste keer was dit het geval in 1990 toen koning Boudewijn weigerde om de abortuswet te tekenen. Hoe lost men dit elders op? In Frankrijk ondertekent de president de wetten. De positie van de Franse president kan men eigenlijk niet vergelijken met deze van een koning. De Franse president wordt immers rechtstreeks verkozen. Hij heeft een volle democratische legitimiteit die de koning der Belgen niet heeft. Toch is het zo dat deze democratisch verkozen president oordeelt dat hij niet mag weigeren om de wetten te ondertekenen. “Lorsque le parlement vote une loi, je deviens un notaire … C’est la volonté du parlement qui s’impose“, argumenteerde ooit François Mitterand. Maar de koning der Belgen zou wel mogen weigeren?

In Frankrijk interpreteert men deze bevoegdheid als een “gebonden bevoegdheid”. Dit wil zeggen dat de president verplicht is de bevoegdheid uit te oefenen. Hij kan niet weigeren. Een grondwetsherziening hoeft dus niet eens. Het volstaat alle bevoegdheden van de koning te interpreteren als gebonden bevoegdheden. In een modern koningschap neemt de koning geen politieke beslissingen meer, maar handelt hij naar de wil van de ministers en de vertegenwoordigers van het volk. Elke andere interpretatie is eigenlijk absurd. Neem nu artikel 167 Grondwet: “De koning voert het bevel over de krijgsmacht, stelt de staat van oorlog vast alsook het einde van de vijandelijkheden”. Dit is evident een gebonden bevoegdheid. Er is toch niemand die denkt dat Albert II gezeten op zijn paard zich aan het hoofd van de troepen zal stellen om vervolgens de vijand te trotseren?

Interessant was dat er gelijktijdig met dat in De Zevende Dag ook een debat was over de monarchie op RTL in het programma Controverse. De toon was er helemaal anders. Het zal niemand verwonderen. Franstalig België ziet de koning als één van de boeien die België samenhoudt. Zo stelde senator-baron-professor Francis Delpérée (CDH) “Le duo Elio Di Rupo-Albert II a magnifiquement fonctionné. On ne change pas une équipe qui gagne“.

Maar, ook het standpunt van sommige Vlaamse partijen klinkt er anders. Waar Patrick Dewael namens Open VLD op VRT argumenteert dat de rol van de koning bij de regeringsformatie dient aangepast via het kamerreglement, verdedigt Rik Daems namens Open VLD op RTL het belang van de koning als neutraal persoon bij de vorming van de regering. Open VLD is een open partij, met open geesten, open standpunten en zelfs een open programma. Zou het niet nuttig zijn om in Terzake of de Kruitfabriek eens een debat te organiseren over monarchie tussen Patrick Dewael en Rik Daems?

Rik Daems werd op RTL zelfs lyrisch over de monarchie: “Je voudrais quand même qu’on arrête de dire monarchie égale à non-démocratie, ce n’est pas vrai“. In België is de situatie inderdaad uniek. Liberalen en socialisten als verdedigers van de monarchie. Als verdedigers van een instelling die kennelijk in strijd is met de basisregel van democratie, namelijk het gelijkheidsbeginsel. Regisseur Jan Verheyen schreef hierover: “Arno op het verjaardagsfeestje van de koning, alleen in dit land wordt dat niet als het toppunt van absurdisme beleefd”.

Tenslotte nog dit. De protocollaire monarchie is, net als de huidige parlementaire monarchie, slechts een overgangsregime tussen vorstelijk absolutisme en republiek. Indien de rol van de koning zo belangrijk en zo moeilijk is als sommigen beweren, is afstamming dan echt de beste wijze om deze eerste burger die over zovele kwaliteiten moet beschikken, aan te duiden?