Poolse schrijvers contesteren begraafplaats van president Kaczynski

Poolse schrijvers en intellectuelen verzetten zich tegen de bijzetting van president Lech Kaczynski in de nationale crypte van de Wawelburcht in Kraków.

‘We varen op dit Poolse schip, we varen, maar vaste grond voelen we niet voor we gezonken zijn,’ zei de Poolse schrijver Tadeusz Selénski ooit eens tot de kleine Witold Gombrowicz, de schrijver die later de voornaamste criticus van het Poolse patriottische pathos werd.

Slaan de Polen zelf het gat in dit schip? ‘Precies de mateloosheid van de enscenering van de collectieve rouw dreigt de Polen te splijten,’ aldus de bekende Poolse schrijfster Marta Kijowska (Kraków, 1955) vandaag in een boeiende bijdrage voor de ‘Frankfurter Allgemeine Zeitung’. Ze hekelt het feit dat president Lech Kaczynski, die in Smolensk met zijn gevolg verongelukte, door een Poolse kliek tot nationale held wordt gestileerd.

Zonder dat daaraan enige discussie voorafging heeft die kliek rond Jaroslaw Kaczynski, de tweelingbroer van het verongelukte staatshoofd, besloten om de president (en zijn vrouw) bij te zetten in de Wawelburcht van Kraków, een eer die alleen voorbehouden is aan Poolse helden.

Tot die ware Poolse helden behoren volgens Kijowska niet alleen politici (maarschalk Pilsudski en generaal Sikorski), maar ook schrijvers en dichters die het patriottische pathos van de Polen getemperd en zelfs gehekeld hebben, wat misschien een van de redenen is dat ze soms pas tientallen jaren na hun overlijden werden bijgezet.

Dat gold volgens Marta Kijowska bijvoorbeeld voor Cyprian Kamil Norwid, die schreef dat de Polen een natie vormen die ‘onbetwistbaar groot in haar patriottisme is, maar net zo onbeduidend als samenleving’.

Het duurde tot 1993, honderdentien jaar na zijn dood, voor Norwid symbolisch in Krakow in de crypte van de nationale dichters werd bijgezet. Het duurde nog eens negen jaar voor een handvol aarde van zijn feitelijke graf (Montmorency, Parijs) naar Kraków werd overgebracht.

Daar bevindt Norwid zich nu in het gezelschap van twee andere dichters die het driegesternte van de Poolse romantiek vormen: Adam Mickiewicz (de schrijver van het Poolse nationale epos ‘Pan Tadeusz’) en van Juliusz Slowacki (wiens bijzetting op de Wawel destijds plaatsgreep tegen de zin van lokale geestelijkheid).

Nu heeft uitgerekend Jaroslaw Kaczynski, gewezen Pools premier, het initiatief genomen om zijn overleden broer in de koningscrypte van Kraków te begraven. Daarmee is meteen een einde gekomen aan de serene consensus van de Polen, aldus Marta Kijowaska, die meent dat dit initiatief een enorme blunder is waartegen niet alleen Poolse schrijvers en intellectuelen zich verzetten.

Duizenden Polen hebben inderdaad in het internet geprotesteerd tegen de heroïsering van Lech Kaczynski. Velen gingen betogen voor het ‘pauselijke venster’ van de bisschoppelijke residentie in Kraków, omdat ze het niet nemen dat ook kardinaal Stanislaw Dziwisz de bijzetting van de verongelukte president in de koninklijke crypte steunt.

Die kritische Poolse stemmen, onder wie de bekende Poolse regisseur Andrzej Wajda, herinneren eraan dat Lech Kaczynski een erg middelmatig politicus was die door woord en daad het land meer spleet dan verenigde. De critici voelen zich beledigd omdat de natie niet over Kaczynski’s begrafenis op de Wawel geraadpleegd is.

Bovendien, voegen de critici eraan toe, is geen enkele Poolse president op de Wawel begraven, zelfs niet Gabriel Narutowicz, die in 1922 tot de eerste president van de onafhankelijke Poolse republiek werd verkozen. Narutowicz was een kandidaat van de linkerzijde en werd na een opruiende campagne van de nationale democraten al vijf dagen na zijn installatie tot president door een rechtse fanaat vermoord. Zoals alle andere overleden Poolse presidenten is hij begraven in de Sint-Johanneskathedraal in Warschau.

Door de schuld van Jaroslaw Kaczynski en zijn entourage dreigt de begrafenis van zijn broer een pompeuze farce te worden, aldus Marta Kijowska. Ruzies en beschuldigingen vergiftigen de serene sfeer die er tot nu toe onder de Polen heerste. Die ingetogenheid heeft nu voor ontnuchtering plaatsgemaakt, zodat Lech Kaczynski volgens Kijowska postuum weer wordt wat hij levend altijd is geweest: een nationale splijter.

Piet de Moor