Stan De Spiegelaere

‘Werknemers belonen om niet ziek te zijn, werkt slechts tijdelijk en met neveneffecten’

Stan De Spiegelaere Onderzoeksdirecteur aan UNI Europa, gastprofessor aan de UGent en kernlid van Minerva.

Als je ziek bent, blijf je thuis. Dat moet de regel zijn, vindt Stan De Spiegelaere, en elke stimulans om dat niet te doen, is verkeerd. ‘Een hoog absenteïsme wordt in de HR-wereld niet onterecht gezien als een teken van een haperende werkorganisatie. Het antwoord op dat probleem moet ook daar gezocht worden.’

Een goede week geleden stonden de kranten vol met het verhaal over een Oost-Vlaams bedrijf dat een tombola organiseerde voor alle werknemers die de laatste twee maanden niet ziek waren. De werkgever deed dit in zijn strijd tegen de maandagochtend- en vrijdagziektes die zijn planning danig in de war zouden sturen. Maar is het wel een goed idee mensen te belonen om niet ziek te zijn?

Zieke werknemers kunnen de werking van een onderneming behoorlijk in de war sturen. Het werk moet door collega’s gedaan worden of blijft liggen, vergaderingen kunnen niet doorgaan, bestellingen worden niet afgewerkt enzovoort. Vele bedrijven zoeken dus naar manieren om afwezigheid wegens ziekte te voorkomen.

Werknemers belonen om niet ziek te zijn, werkt slechts tijdelijk en met neveneffecten

De hoofdoorzaak van absenteïsme is en blijft natuurlijk ziekte. In vele gevallen is daar weinig tegen te doen en is dat moeilijk te voorspellen. Een griep, gebroken been of keelontsteking kan iedereen overkomen. Net daarom wordt ziekte gezien als een collectief risico dat op een solidaire manier verzekerd moet worden. Vandaar ook dat het strafbaar is om te discrimineren op basis van gezondheidstoestand.

Maar ziekte kan ook te maken hebben met het werk en de motivatie van de werknemer. Waar de werkdruk hoog ligt, zullen werknemers sneller uitvallen. Waar werknemers niet gemotiveerd zijn, zullen ze zich sneller ziek melden op een maandagochtend. Een hoog absenteïsme wordt in de HR-wereld niet onterecht gezien als een teken van een haperende werkorganisatie.

Het antwoord op dat probleem moet ook daar gezocht worden. Het werk interessant en uitdagend maken kan ervoor zorgen dat werknemers zich meer betrokken voelen met de resultaten en de werking van de organisatie of met het lot van hun collega’s. Een andere manier is het werken met glijdende werkuren. Dat geeft mensen de mogelijkheid om het bepaalde ochtenden wat rustiger aan te doen of om gewoon iets later aan te komen in plaats van helemaal niet.

Tombola’s en bonussen

Een hoog absenteïsme wordt in de HR-wereld niet onterecht gezien als een teken van een haperende werkorganisatie. Het antwoord op dat probleem moet ook daar gezocht worden.

Maar kunnen financiële stimulansen zoals een tombola dan echt niet helpen? Waarschijnlijk wel, maar enkel tijdelijk en met serieus wat neveneffecten. Het Oost-Vlaamse bedrijf is namelijk niet het eerste of enige dat eraan dacht om een tombola te organiseren voor ‘gezonde’ werknemers. Daar werd al eerder mee geëxperimenteerd. En inderdaad, werknemers bleken zich minder ziek te melden als ze kans maakten op een bonus. Maar het effect dooft relatief snel uit en werknemers die al een prijs pakten bleken daarna wel weer méér ziek te zijn. Deels omdat werknemers die wonnen niet meer mochten participeren, maar deels ook omdat hun motivatie verschoven is. Het wegvallen van een duidelijke financiële beloning om aanwezig te zijn zorgde voor het wegvallen van een duidelijke motivatie om te werken. Het bedrijf liet de tombola dan ook al snel voor wat het was.

Daarnaast bestaat het risico dat zieke mensen toch gaan werken. En dat is slecht voor iedereen. Ziek gaan werken betekent meestal langer ziek zijn, wat niet aangenaam is voor de werknemer. Ook de werkgever verliest omdat de werknemer wel opdaagt maar duidelijk minder productief is en misschien wel meer fouten gaat maken. En dat voor een langere tijd omdat de ziekte langer duurt. Als de ziekte dan nog eens besmettelijk is, lopen ook de collega’s het risico om te verliezen. Een systeem dat elke individuele ziektedag afstraft is dus te vermijden. Als je ziek bent, blijf je thuis. Dat moet de regel zijn, elke stimulans om dat niet te doen is verkeerd, en een financiële stimulans is dat zeker.

Adding insult to injury

En als je dan toch écht niet wilt sleutelen aan de werkorganisatie en toch écht een financiële beloning wil geven aan werknemers die niet ziek zijn, dan doe je dat beter op collectief niveau. Het linken van een collectieve bonus aan een bepaald aantal ziektedagen per jaar blijkt beter te werken. Individuele werknemers worden niet gestraft voor hun individuele ziekte, maar op groepsniveau is er wel een stimulans om ziekteverlof niet te misbruiken.

Maar ook dit blijft netelig. Wat met die ene langdurig zieke die om redenen volledig buiten zijn wil de premie van al zijn collega’s op het spel zet? Ziek zijn is al geen lachertje, dat een onderneming extra druk op de schouders van de kwetsbaren legt via tombola’s of via de collega’s is onaanvaardbaar. Elke gemiste bonus door ziekte is een vorm van adding insult to injury.

Het antwoord ligt dus zonder twijfel bij een positievere benadering. Bij het aantrekkelijk maken van het werk, het verhogen van de motivatie om te werken. Daarvoor is dialoog nodig en het betrekken van de werknemers in de onderneming. Dat kan via de geijkte kanalen van het sociaal overleg. Alleen blijkt dat bedrijf net 49 werknemers te tellen en is er dus geen vakbondsdelegatie of comité voor preventie en bescherming op het werk. Nochtans, bedrijven met vakbondsaanwezigheid en werknemersparticipatie blijken minder ziektedagen te tellen. Misschien ook het overwegen waard.

Stan De Spiegelaere is onderzoeker aan het Europees Vakbondsinstituut (ETUI) en actief bij Denktank Minerva.

Partner Content