‘Welke problemen zouden we kunnen oplossen met al die ontweken belastingen?’

Betalen we te veel of te weinig belastingen? Frank Roels (HVV) probeert de vraag vanuit humanistisch-vrijzinnig perspectief te benaderen.

Michel Maus, advocaat en professor aan de Vrije Universiteit Brussel, schreef onlangs dat ook voor de rijken de belastingdruk in ons land te hoog is. De professor is fiscaal expert: is twijfel aan zijn mening dan nog wel toegelaten?

Wel, een vrijzinnig humanist gelooft niet in god, maar ook niet blindelings in het gezag van experten of leiders. Zelfs niet als er meerderen zijn die in dezelfde zin spreken, zoals bijvoorbeeld Didier Reynders die als minister van Financiën ooit opmerkte dat hij nog nooit klachten had ontvangen van mensen omdat ze te weinig belastingen betaalden. En onlangs verhoogde Daniel Bacquelaine, onze huidige minister van Pensioenen, selectief het bedrag van de hoogste pensioenen.

Wat doen dan de aanhangers van het vrij onderzoek? Gaan zij de vrijzinnige bijbel erop naslaan? Neen natuurlijk, want zo’n bijbel bestaat niet. Wij trachten als vrijzinnig humanisten ons eigen standpunt te vormen met het oog op de samenleving die we morgen wensen voor onze familie en voor de planeet, en natuurlijk op basis van een grondige feitenkennis.

Wat dit laatste betreft: hoeveel belastingen betalen de ‘rijken’, en hoeveel de anderen? De rijken benutten veel legale middelen om belastingen te ontwijken, zo hebben we recent vernomen uit meerdere rapporten: de Panama papers, de Bahamaleaks, de fiscale rulings, Luxleaks, Offshore leaks, Swissleaks, en laatst nog UN rapporteur Alfred de Sayas. Wie een bvba heeft, kan vele uitgaven laten betalen door de vennootschap, en als persoon volstaan met een laag belastbaar inkomen.

Naast legale wegen is er ook ontduiking die strafbaar is, maar die vaak ontsnapt aan een veroordeling.

Indien we de cijfers zouden kennen van de belastingen die effectief betaald zijn, zouden we waarschijnlijk grote verschillen zien tussen burgers met vergelijkbare inkomsten. Hoewel de wet voor alle Belgen gelijk is, kunnen de rijken beter gebruik maken van ontwijkingen dan anderen. Maar in België zijn die individuele cijfers geheim, en moeten we ons behelpen met een gemiddelde. Een gemiddelde verbergt de grote verschillen tussen families. Dit in tegenstelling tot Finland waar elkeen inzage kan vragen van andermans fiscaal dossier. Bij ons zijn alleen de loonschalen openbaar van werknemers van overheids- en privébedrijven die in België sociale zekerheid afdragen.

Door wat voorafgaat zijn de uitspraken van bovengenoemde drie experten (’te veel belastingen’, of te weinig) eigenlijk niet te toetsen aan de feiten. Wel kent advocaat Maus ongetwijfeld cliënten die te veel belastingen moesten betalen, of die althans die mening waren toegedaan.

Wat zegt de moraal?

Maar zelfs indien we de precieze cijfers van betaalde belastingen zouden kennen, hebben we nog geen antwoord op de vraag of het er te veel of te weinig zijn. Feiten zijn immers geen waarden, ze zeggen niet wat goed of slecht is. Prof. Maus bedoelde dat de aanslagvoet voor de hoogste inkomens zou moeten worden verlaagd.

Hoe gaat de vrijzinnig humanist nu te werk? We kunnen trachten ons in de plaats te stellen van elke belastingplichtige, maar ook op het standpunt van de hele samenleving voor wie de belastingopbrengsten bestemd zijn. Ikzelf weet niet uit het hoofd hoeveel belastingen ik jaarlijks betaal. Maar ik weet wel hoeveel er op mijn bankrekening staat want daarmee moet ik dagelijks betalingen uitvoeren. Dus wat voor mij telt is wat er overblijft na belastingen. Zou niet hetzelfde gelden voor alle mensen? Natuurlijk zijn er grote verschillen onder de Belgische bevolking: velen zitten regelmatig met een lege rekening op het einde van de maand. Dat gebeurt niet bij de hoogste inkomens, zelfs als ze veel belasting betaald hebben: zij houden steeds veel over. Hier vinden we dus geen argument om de hoogste aanslagvoet te verlagen.

Wat nu met de behoeften van de samenleving? Wat verwachten de burgers, wat is er allemaal nodig? Goed onderwijs voor iedereen, gezondheidszorg, opvang voor peuters en ouderen, betaalbare kwaliteitswoningen, goedkoop drinkwater en CO2-arme energie, vervoer, cultuur, onze bijdrage aan het klimaatakkoord .(lezer, vul dit gerust verder aan!).

Ook de oorlogen waaraan België deelneemt zijn allesbehalve gratis; evenmin de vele subsidies aan de bedrijven. Dat er nog altijd zoveel arbeidsplaatsen te kort zijn, en werkloosheid en armoede te veel, vinden wij een schande. Er zijn de uithuiszettingen, de wachtlijsten, de miserie in de jeugdzorg … Maar vandaag beschikken de overheden over te weinig middelen om aan al deze noden te voldoen. Zelfs in onze veiligheidsdiensten en bij justitie is personeelstekort. De humanisten vinden ook dat we meer moeten doen om vluchtelingen op te vangen als zijn het onze broeders en zusters. Voor al deze taken die we nodig vinden, dienen de opbrengsten van de belastingen – maar die zijn dus veel te laag. Hele bevolkingsgroepen voor wie we mede verantwoordelijk zijn, blijven in de kou staan, wat wij als humanisten moreel verwerpelijk vinden.. Konden we maar al die miljarden aanwenden die nu ontweken worden, hoeveel problemen zouden we niet kunnen oplossen …?

Keuzes maken

Maar bestaan hierover nu geen meningsverschillen? Toch wel. Er is een belangrijke keuze te maken, van ideologische aard. Moeten de overheden zelf de banen scheppen, en aan non-profitagentschappen de financiering doorgeven? Of kiezen we voor een inkrimping van de rol van de overheden zodat de privésectoren zich volop kunnen ontplooien op nieuwe terreinen en winst maken, met opdrachten van en dankzij de steun van de overheden die de belastingen geïnd hebben? Nu schiet de privésector te kort in het oplossen van de vele noden, omdat zoiets niet winstgevend is.

Over dat dilemma kan eenieder zijn eigen mening hebben, na zorgvuldig de gevolgen, het pro en contra, op korte en lange termijn, te hebben afgewogen. Maar voor beide formules moet de financiering dus komen van de belastingen. Omdat de overheden nu al te weinig middelen hebben om sommige elementaire noden aan te pakken, mogen de belastinginkomsten niet verlaagd worden, maar moeten ze worden verhoogd. Dat kan door de legale ontwijkingswegen te schrappen. Vervolgens kunnen ook de rijken met fierheid zeggen dat ze hun faire bijdrage leveren aan een betere samenleving.

Frank Roels is emeritus professor van de UGent, en lid van H-VV en deMens.Nu. Hij schreef o.m. een boek over eigentijdse moraal: Een moraal zonder god: Dat gaat zo. Ethiek van de complexe actualiteit