Voor de dertiende keer loopt in Vlaanderen de Week tegen Pesten (van 17 tot 24 februari). Gangmaker Gie Deboutte is een van de initiatiefnemers van het eerste uur: ‘We moeten pesten op het allerhoogste niveau ernstig nemen, anders boeken we nooit resultaat.’
Eén op de twintig 10- tot 18-jarigen op Vlaamse scholen is het slachtoffer van pestgedrag. Een cijfer dat op geen enkele manier te relativeren valt, volgens Gie Deboutte: “Dat zijn 34.500 jongeren die week in week uit zwaar worden gepest. Op basis van wetenschappelijk onderzoek kan ik niet anders dan zeggen dat het risico heel reëel is dat pestgedrag sporen achterlaat op vlak van leren, van psychische gezondheid, van zelfvertrouwen. Wie gepest wordt, ondervindt daar vaak ook fysiek last van. Zijn of haar lichaam wordt volledig overhoop gehaald. Pesten geeft aanleiding tot zelfmoordgedachten, tot agressie, tot criminaliteit, tot middelenmisbruik. Een waslijst aan problematieken.
Niet alleen het individu heeft het zwaar te verduren, ook het gezin deelt in de klappen en de klassen delen in de stress. Op termijn is de maatschappelijke kostprijs enorm: justitie, criminaliteitspreventie, psychiatrische ondersteuning… Om dan nog maar te zwijgen over het feit dat vele slachtoffers van pesterijen moeilijker relaties opbouwen en op de werkvloer niet de mensen zijn die ze intrinsiek hadden kunnen zijn. Omdat ze zich niet durven te ‘lanceren’. Omdat ze schrik hebben van anderen. Soms houdt het hen tegen om verder te studeren omdat ze bang zijn nog in groepen te zitten. Ik herhaal: de maatschappelijke kostprijs is hoog. Heel hoog.”
Pesten leidt tot zelfmoordgedachten, tot agressie, tot criminaliteit, tot middelenmisbruik. Een waslijst aan problematieken.
Cijfers van het Idewe, de Belgische Externe Dienst voor Preventie en Bescherming op het Werk, stemmen evenmin tot vreugde. Een op de tien werknemers geeft aan minstens eenmaal per week het slachtoffer te zijn van pestgedrag. “Wie pest op de werkvloer, heeft het kunnen leren en volhouden in de schoolomgeving”, zegt Deboutte. “Reden waarom ik pleit voor een wettelijk kader, ook in het hoger onderwijs. Pesten stopt niet op je 18de om te herbeginnen op het werk. Momenteel werk ik voor de hogeschool UCLL aan een plan om die problematiek ook op hogeschool-niveau goed aan te pakken.”
Geen utopie
“Als we weten dat pesten op school zo’n gigantische impact heeft, dan moeten we die cijfers hoogdringend naar beneden halen, onder meer door de verwachtingen te expliciteren – veel meer dan wat we nu aan het doen zijn. En ik dissel geen sprookjes op. Als we zien dat de cijfers in Zweden viermaal lager liggen, dan is dat geen utopie. Wat we nodig hebben is een gedragen beleid. We moeten meer willen en meer durven om te komen tot een onderwijssysteem met een grotere rendabiliteit. Elk jaar meten we de prestaties van ons onderwijs met PISA (het ‘Programme for International Student Assessment’ – een grootschalig internationaal onderzoek dat de kennis en vaardighedenvan 15-jarigen test, red.). Uit een wettelijk en expliciet verwachtingskader voor een anti-pestbeleid haal je zonder twijfel leerwinst voor de hele school. Je haalt er voordelen uit op menselijk vlak, maar ook leerkrachten zullen met meer voldoening hun job doen. Iedereen die betrokken is bij de school zal zich beter kunnen richten op zijn kerntaken omdat er minder energie verloren gaat aan het lijmen van de brokken. We hebben op dat vlak in vergelijking met de Scandinavische landen en Nederland een inhaaloperatie te maken. Daarvoor hebben we een draagvlak nodig, dan zal de politiek wel volgen.”
Anti-pestbeleid
“Ik vind het ongelofelijk belangrijk dat wij als samenleving zeggen dat we hier werk van moeten maken. De inspectiediensten van ons onderwijs staan daarvoor open. Ze hebben een kwaliteitska- der uitgedacht om het welbevinden van scholie- ren nauwlettender in het oog te houden. Wat nu nodig is, is dat we de verwachtingen naar de scho- len explicieter maken. Met een wettelijk kader. Er is zo’n kader rond brandpreventie, en niemand vindt dat raar. Er is geen dergelijk kader rond anti-pestbeleid, en dat is niet vreemd? Een anti-pestbeleid is noodzakelijk, op papier én in de realiteit. Als dat kader er is, moet dat opgenomen worden in de lerarenopleiding. Vandaag is dat een mager beestje, hoor. Groepsdynamiek, werken met groepen en oplossen van conflicten, komen veel te weinig aan bod binnen de opleidingen. Terwijl veel leerkrachten in spe daar al tijdens de stageperiodes mee geconfronteerd wor- den.”
De gek van de familie
Het KiVa-programma uit Finland toont hoe je succesvol de strijd kunt aangaan met pestgedrag op school. Kort door de bocht komt het erop neer dat het zaak is de pester alle wind uit de zeilen te nemen. Het slachtoffer van pesterijen ontwikkelt een gevoel van onmacht en hulpeloosheid en zakt in de hiërarchie van de groep. De pester speelt een machtsspel en zoekt in vele gevallen sociaal voordeel. Hij of zij maakt zich interessanter in de groep. Pesters bespelen met andere woorden niet één individu, maar een hele groep. Dus wat als de groep niet langer de kant kiest van de pester?
Op termijn is de maatschappelijke kostprijs van pesten enorm.
Deboutte: “We moeten van het bijstandersprincipe – ‘ik doe mee met de pester, want als ik iemand verdedig komt het als een boemerang terug’ – evolueren naar het tegenovergestelde: het behoedersprincipe. Behoeder betekent dat je zorg draagt voor iemand anders. Die iemand anders hoeft je kameraad niet te zijn, maar als er iets gebeurt dat niet respectvol is, neem je je verantwoordelijkheid. Je steekt je nek uit en zegt waar het op staat.
Dat is alleen maar mogelijk in omgevingen die je als voldoende beschuttend ervaart. Waar ook de verwachtingen expliciet zijn gemaakt. In schooltermen: waar er duidelijke afspraken zijn en waar iedereen voelt dat de leerkrachten die waarden uitdragen en verdedigen. Als het voelbaar is dat de meerderheid aan hetzelfde zeel trekt, dan wordt het meer vanzelfsprekend om die houding aan te nemen. Als jij de enige bent die ethisch wil zijn in een omgeving die dat niet doet, dan ben je de gek van de familie. Als je voelt dat iedereen een beetje in dezelfde logica denkt, dan schuiven kinderen op.”
Bekende Vlamingen
En dat is nu net wat er gebeurt bij het Finse anti-pestprogramma. De pesters scoren niet meer. Ze maken zich niet machtiger of interessanter door te pesten. Ze verwerven geen betere positie, ervaren zelfs weerstand en binden in. “Met de omweg om via de groep een cultuur van zorgzaamheid te creëren, krijg je als cadeau dat jongeren respectvoller met elkaar omgaan. Elkaar in bescherming nemen”, meent Deboutte. “In die zin zijn de getuigenissen van bekende Vlamingen waardevol. Dat mag nog prominenter in beeld komen. De BBC lanceerde een prachtige campagne met bekende Britten die aan scholieren gingen zeggen: “Hé, gasten, niet meedoen aan dat pesten, hé.”
Zal dat het pesten uit de wereld verbannen? Nee, maar het verlaagt de drempel om er echt werk van te maken. Het benadrukt dat het belangrijk is om een dynamiek van zorg- zaamheid voor elkaar te ontwikkelen. En dat zorgzaam zijn best wel cool is. Stoerheid en grof- heid zijn niet het ideaal. Je moet werken aan fatsoenlijke relaties en respectvolle communicatie. Wat we vandaag helaas zien, is de ‘survival of the groffest’. Wie het meest brutaal uit de hoek komt met de strafste uitspraken, die krijgt aandacht van de media. We zouden die mensen moeten doodzwijgen en prominent de anderen naar voor schuiven. We moeten afstand nemen van dat gedoe, want het helpt niemand vooruit.”
Gie Deboutte deed ervaring op als onderzoeker aan de KU Leuven (criminologie en pedagogie) en de Universiteit Antwerpen (communicatiewetenschappen). Hij is voorzitter van het Vlaams Netwerk Kies Kleur tegen Pesten. Tot 1999 was Deboutte leerkracht aan het Heilig-Hartinstituut van Tervuren. Pax Christi Vlaanderen kende hem de titel toe van ‘Ambas-sadeur voor de Vrede’.
Dit artikel werd geschreven door Dirk Remmerie voor Deze Week
Deze Week heeft een petitie opgestart tegen pesten. Tot het eind van de Vlaamse Week tegen Pesten (24 februari 2017) kan je onze petitie hier ondertekenen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier