‘Oud-premier Leo Tindemans was tijdens zijn politieke carrière immens populair, maar finaal weinig succesvol.’ Hoe Walter Pauli, politiek redacteur van Knack, zich Tindemans herinnert.
Leo Tindemans overleed op 92-jarige leeftijd. De naam van het CVP-/CD&V-monument roept bij velen de herinnering op aan zijn bekende uitspraak in het parlement ‘de grondwet is geen vodje papier’ – waarna hij ontslag nam als premier in 1978. Maar wat moeten we nog van hem onthouden? Een eigenzinnig portret aan de hand van vier vragen aan politiek redacteur Walter Pauli van Knack.
Hoe kijkt u terug op de politicus Leo Tindemans?
Walter Pauli: ‘Hoe hard dat ook kan klinken: ‘Leo Tindemans is eigenlijk de antipode van een succesvolle politicus. In de geschiedenis van de christendemocratische partij is er nooit een populairdere politicus dan hij geweest, denk maar aan het recordaantal van bijna één miljoen voorkeursstemmen die Tindemans binnenhaalde bij de Europese verkiezingen van 1979. Ook toen hij premier werd, in 1974, was dat na een immens succesvolle campagne. Zijn slogan, ‘Met deze man wordt het anders’, leverde hem in 1974 alleen in zijn arrondissement Antwerpen meer dan 82.000 voorkeursstemmen op. In 1977 (‘Méér dan ooit Tindemans’) steeg dat zelfs tot meer dan 130.000. Maar daarmee heeft Leo Tindemans als eerste minister nooit veel kunnen doen. Tussen 1974 en 1978 leidde Tindemans twee regeringen. Hij kreeg tijdens zijn regeerperiode de sociaaleconomische crisis niet onder controle, en tegelijk kon hij geen enkele beslissende communautaire doorbraak realiseren. Op beide terreinen bleef alles geblokkeerd, ondanks de immense populariteit van de eerste minister.’
‘Leo Tindemans is de antipode van zijn jongere partijgenoot Jean-Luc Dehaene. Die was aan het begin van zijn premierschap een onpopulaire techneut, maar heeft vervolgens wel veel kunnen realiseren, én communautair én sociaal-economisch.’
‘Wat vaak vergeten wordt, is dat ook het CVP-voorzitterschap van Leo Tindemans desastreus is afgelopen. Tindemans leidde zijn partij van 1979 tot 1981, en aan het einde van die tijd leed de CVP de grootste nederlagen uit haar bestaan: de CVP tuimelde van 43 naar 32 procent, een klap die ze nooit meer te boven is gekomen.’
Hij was een imposante man die – letterlijk en figuurlijk – steeds de rug recht hield.
Weinig succesvol, maar wel heel populair dus. Hoe is dat te verklaren?
Walter Pauli: ‘Zijn kracht was zijn zwakte. Tindemans was een christendemocraat van één stuk, in een tijd dat er nog ‘waarheden’ bestonden, en hij belichaamde die ook. Hij was een imposante man die – letterlijk en figuurlijk – steeds de rug recht hield. Bovendien was hij een uitstekend spreker. Hij combineerde de gave van het woord met de moed van een overtuiging. Zeker bij de eigen christendemocratische achterban maakte hem dat niet alleen een absolute vedette, een politiek leider die ook gezien werd als een man die een zeker ethisch réveil incarneerde. We bevinden ons niet alleen in volle Koude Oorlog, maar ook in een land dat worstelde met een post-68 trauma. Niemand die de geest en de gevoeligheden van ‘la Flandre profonde’ zo vertolkte dan de aangespoelde Antwerpenaar Leo Tindemans. Hij was namelijk geen stadsmens, maar het prototype van de randstedeling: geboren in Zwijndrecht, en het gros van zijn lange leven doorgebracht in Edegem.’
‘Bovendien volgde hij als premier Edmond Leburton van de toenmalige PSB op – de laatste Franstalige premier vóór Elio Di Rupo in 2011 – en die had het helemaal niet goed gedaan. Ook een groot aantal niet of ‘rand’-CVP’ers hadden toen hun hoop op Tindemans gesteld.’
‘Maar Tindemans was té principieel, té weinig soepel om als regeringsleider veel te kunnen realiseren. Zijn rechte rug hielp hem als stemmenkanon, maar maakte hem quasi-ongeschikt als regeringsleider. Hij was ook argwanend en jaloers. Hij kon er niet mee om dat de partijleiders meer macht naar zich toetrokken. Uit die tijd dateert trouwens het woord ‘junta van partijvoorzitters’, daarmee werd de ‘club’ bedacht die het Egmontakkoord aan het onderhandelen was, mannen als André Cools, Willy Claes en Karel Van Miert (namens de socialisten), Hugo Schiltz (Volksunie) en Antoinette Spaak (FDF) of Charles-Ferdinand Nothomb, en jawel, Wilfried Martens bij ‘zijn’ christendemocraten. Op den duur betrouwden de partijleiders van de meerderheid de eigen premier niet meer, en wantrouwde de eerste minister zijn eigen meerderheid. Dan houdt het op natuurlijk.’
‘Heel typisch is ook het ontslag van Tindemans: zonder iemand van de meerderheid in te lichten, en zelfs niet echt van zijn eigen partij, sprak hij zijn ‘historische’ woorden uit op de kamertribune (‘de grondwet is geen vodje papier’ – zie video hieronder) en stapte hij recht naar het paleis, zoals hij aankondigde. Boudewijn was ‘not amused’, want ook hij was niet gekend. Het gevolg is dat Tindemans wel naar Laken is gestapt om het ontslag van zijn regering aan te bieden, maar nooit meer opnieuw in Laken is uitgenodigd om zelf een nieuwe regering te vormen. Hij stelde zichzelf niet alleen boven de partijvoorzitters, maar eigenlijk ook boven het staatshoofd.’
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
‘Hij heeft dat nog een tweede keer gedaan. Toen hij in 1979 zichzelf kandidaat stelde als CVP-voorzitter, was dat ook zonder iemand te kennen, op een vertrouweling als Hugo De Ridder na. Maar in een zeer beladen CVP-congres in de Brusselse Magdalenazaal, wisten noch de rechtervleugel noch de ACW’ers wat Tindemans van plan was. En ineens galmt het eruit, rechtstreeks naar de CVP-leden, over de hoofden van de belangrijkste decisionmakers die plaats hadden genomen op de eerste rijen: “Als het uw wens is dat ik onze parij zou leiden doorheen de moeilijke periode dat zich aandient, ben ik daartoe bereid.” Er volgt – letterlijk – een minutenlang applaus voor een man die vanaf de tribune het voorzitterschap wegkaapte van zijn eigen partij. Tindemans was altijd on his own. Overal zag hij vijanden, ook in zijn eigen partij. En op den duur kréég hij die dus ook.’
Tussen Martens en Tindemans ontstond een echte machtsstrijd
Daarmee doelt u op Wilfried Martens? Die zou ooit off the record aan wijlen Knack-directeur Frans Verleyen hebben gezegd dat hij Tindemans ‘de slechtste mens vindt die hij ooit heeft gekend’.
Walter Pauli: ‘Het is in feite Martens die als CVP-voorzitter in 1974 Leo Tindemans mee heeft gelanceerd als politiek stemmenkanon. De jaren nadien kreeg Martens meer ambitie en begon hij Tindemans weg te drukken. Dat was perfect zichtbaar toen beiden in 1978 samen stonden op een destijds beruchte verkiezingsaffiche: ‘Op ons kunt u rekenen’. Ze leken op die foto al elkaar een beetje weg te drummen. Nadien ontstond tussen Martens en Tindemans een echte machtsstrijd, wat de christendemocraten met een structureel probleem opzadelde. In zijn mémoires geeft Martens hun beide luitenanten daarvan de schuld: die zouden ’te ijverig’ geweest zijn in het aanvoeren van de wederzijdse animositeit. Dat toont aan hoe diep de crisis was, want zijn eigen luitenant was Jean-Luc Dehaene, en die van Tindemans was Herman Van Rompuy. Nadien vormden Dehaene en Van Rompuy een bijzonder hechte tandem, maar toen zaten de vier getalenteerdste CVP’ers van die tijd met getrokken messen tegenover elkaar. En die interne onmin leidde dus tot die beruchte nederlaag van 1981. Dat was niet alleen de schuld van Tindemans, maar zijn rol in die guerilla valt ook niet te ontkennen.’
‘Martens heeft nadien het wijze besluit genomen om die oorlog te stoppen door Tindemans ongeveer de hele jaren lang te promoveren tot ‘zijn’ minister van buitenlandse zaken. Daarin kon Tindemans zich als volbloed-atlantist helemaal uitleven. Want zo was hij ook: in het beslissende, finale decennium van de Koude Oorlog stemde Tindemans het Belgische kompas af op Washington. Hij was dus voor de plaatsing van kruisraketten, hij was voor Mobutu, tegen de linkse priesters in Zuid-Amerika, en het apartheidsregime in Zuid-Afrika werd met Tindemans op buitenlandse zaken op zijn best met ‘fluwelen’ handschoen aangepakt. Maar hij had ook een voluntaristische Europese visie, en hij genoot internationaal gezag en prestige, zeker in christendemocratische en eerder conservatieve kringen.’
Tindemans kon niet wat een Bart De Wever wel kan
Is de politieke carrière van Tindemans dus helemaal mislukt?
Walter Pauli: ‘Zeker niet. Alle partijen hebben nood aan iconische figuren: mannen of vrouwen die precies verzinnebeelden wat een bepaalde partij in een bepaalde tijd moet ‘zijn’ en ‘zeggen’. Leo Tindemans was bij uitstek zo’n man. En dat tilde hem op boven het niveau van bijvoorbeeld Wouter Beke of Kris Peeters of zelfs een Pieter De Crem, of Yves Leterme een jaar of tien geleden. Die hebben allebei op hun eigen manier ook iets van een Tindemans, maar ze belichamen maar één aspect van hem, en in mindere mate. Maar Tindemans kon niet wat een Bart De Wever wel kan: principieel zijn, op handen gedragen worden door de achterban, veel stemmen halen, en tegelijk ‘de vuile oorlog’ van de politiek durven uitvechten. Het valt nog af te wachten of De Wever grote veranderingen zal kunnen realiseren vanuit de meerderheid, maar hij lijkt er voorlopig nog beter in te slagen om bondgenootschappen te smeden, en niet iedereen tegen zich in het harnas te jagen. Leo Tindemans was niet alleen verheven boven het gewoel, hij was behoorlijk eenzaam in de politiek. Het is de smalle grens tussen die van een Einzelgänger en een unieke persoonlijkheid.’
Opgetekend door Kevin Van der Auwera
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier